کد مطلب:224218 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:244
تالار دوم
قفسه ی 1
85- شمعدان برنج ریخته گی، كار اصفهان، قرن یازدهم گردنه ی میان آن ابیاتی نقش شده است بدین تفصیل:
عشق باید در دل تاریك تا روشن شود
شمع اگر آتش نبیند از كجا روشن شود
گر فروزد صد هزاران شمع بی رخسار تو
دل از آن شمع هزاران كی مرا روشن شود
اندازه ی طول 4 دهانه ی بالا 14 سانتیمتر.
109- گوی فولادی هدیه ی محمد طاهر ساخت سال 1104 هجری این گوی با زائده ای كه در بالای آن قرار دارد زرنگار می باشد و به وسیله ی زنجیری از سقف آویخته می شده است.
در پائین، گوی ضرب دیده در وسط زائده كلمات الله و محمد و علی به طورمشبك در آورده است. دور سطح گوی ترنج هائی دیده می شود كه در میان آن ها نام دوازده امام نوشته شده و در بخش پائین وقف نامه ی زیر خوانده می شود:
«الحمدلله رب العالمین و العاقبة للمتقین و الصلوة علی محمد و آله الطاهرین. اما بعد توفیق رفیق و شامل عزت و موالی مروت دستگاه محمد طاهر وقف نمود این قندیل را به روضه ی مقدسه ی منوره ی عرش درجه ی امام الجن و الانس علی بن موسی الرضا آن كه (به شرط آن كه) آن را از آستانه بیرون نبرند و از برای بردن به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود سنه ی 1104» محیط 65 سانتیمتر.
84- پیه سوز قلم زده كار اصفهان ساخت قرن دهم. بلندی 44 گشادی دهنه ی بالا سیزده و دهانه ی پائین 22 سانتیمتر، هدیه ی سلطان قلی بیك در سال 1024 هجری.
163- بشقاب چینی گل و برگ آبی روی زمینه سفید ساخت چین دارای گل و بوته جدار و لبه ی آن شامل 12 ترك می باشد، قطر دهانه 45 سانتیمتر.
83- بخشی از پیه سوز مفرغی قلمزده و مشبك ساخت قرن دهم هجری بلندی آن 38 و گشادی دهانه ی بالا 15 سانتیمتر هدیه ی محمد امین. در گردنه ی آن این بیت خوانده می شود:
همی گفت و هر لحظه سیلاب درد
فرو می دویدش به رخسار زرد
چو فرهادم آتش به سر می رود
چو شیرینی از تن به در می رود
[ صفحه 259]
94- آفتابه ی فولادی كار اصفهان شكم آن گرد و روی پایه ای قرار دارد. گردن كشیده ی آن بر ظرافت شكلش افزوده و روی دایره از دو طرف به 24 ترك مساوی تقسیم شده كه مشابه گلبادی است. لوله اش به بندهای متوازی تقسیم شده است. روی آن این عبارت نقل شده است: وقف نمود این ظرف را بر آستانه ی مقدسه ی امام معصوم شهید ابی الحسن علی بن موسی الرضا علیه الصلوة و السلم كلب علی سلطان حسین موسوی كه در آن روضه ی منوره استعمال شود و در قسمت علیای دسته نام سازنده ی آن بدین شرح دیده می شود: (عمل غلام عباس بن سلیمان) بلندی 37 و قطر شكم 20 سانتیمتر.
82- پیه سوز قلم زده كار اصفهان هدیه ی محمد بن علی الحسینی كاشانی به طول 44 سانتیمتر.
قفسه ی 2
(مقابل قفسه ی 1)
شامل ظروف چینی گل و برگ آبی رنگ و الوان ساخت چین قرن دهم هجری.
194- بشقاب چینی بزرگ شكسته با گل و بوته و تزئینات.
184- كاسه چینی زمینه سفید رنگ نقش لاجوردی در تو و بیرون در ته كاسه میان زمینه لاجوردی صورت خرگوش سفید نقش است دور كاسه دائره ی لاجوردی كشیده شده در پشت كاسه محل قاعده چهار حرف و یك مربع كوچك كه به رنگ گل ها است دیده می شود. حروف عبارتند از حروف چینی در دیواره ی قاعده دو دائره ی لاجوردی دیده می شود و در دیواره ی كاسه از پائین به بالا خط عریض دندانه داری رسم شده كه در میان هر دندانه خطی كشیده شده است سپس در زمینه ی سفید پنج دائره در دور نقش شده است كه در میان هر یك منظره ی دور نمای باغ و حیوانات مختلفه ترسیم گردیده است، اندازه ی دهانه 28 و طول 6 سانتیمتر.
182- بشقاب گود بزرگ زمینه سفید در حاشیه ی آن گل و بوته هائی با رنگ های مختلف دیده می شود درون بشقاب نیز با گل و پرندگانی منقوش است.
179- كاسه ی چینی منقوش به گل و بوته های آبی روی زمینه ی سفید كه با حروف چینی و عربی تزئین یافته است.
195- بشقاب چینی گل و بوته دار روی زمینه ی آبی ساخت چین مربوط به قرن نهم هجری
[ صفحه 260]
قفسه ی 3
80- سنگ آرامگاه به نام امیرزاده كمال الدین حسین قلی پسر امیر مبارزالدین ولی بیك بها در تاریخ وفات 880 كه دارای تزئینات و كتیبه هائی است.
قفسه ی 4
شامل پنج ظرف چینی كه یكی از آن ها قاب چینی با زمینه ی گل و برگ آبی رنگ روی زمینه سفید است و چهار عدد دیگر كه عبارت از دو گلدان و دو كاسه می باشد الوان و دارای نقوش چینی است. پنج ظرف مزبور ساخت چین بوده و زمان آن سوای قاب مذكور با تاریخ اشیاء سالن مطابقت ندارد بلكه موقتا در این محل به معرض نمایش گذارده شده است.
قفسه ی 5
195- بشقاب گل و برگ آبی روی زمینه ی سفید ته گود كه جدار و لبه ی آن به 9 خانه مساوی تقسیم شده و هر كدام با گل و بوته و پروانه هائی مزین است ته ظرف نیز به سبك چین نقش گردیده است.
102- ظرف فولادی به نام سلطان حسین صفوی ساخت قرن دوازده شبیه به كاسه ای كم عمق است لبه ی آن مستوی و جدارش نازك می باشد و بالنسبه سالم مانده است در روی آن به خط نسخ عبارت زیر خوانده می شود:
وقف نمود این ظرف را بر آستانه ی مقدسه ی امام معصوم شهید ابوالحسن علی بن موسی الرضا علیه الصلواة و السلام كلب علی سلطان حسین موسوی كه در آن روضه ی منوره استعمال شود» این ظرف شبیه به جام آبخوری است. اندازه ی گشادی 30 بلندی 33 سانتیمتر.
105- لوحه ی مفرغی ساخت 984 از نظر متن مندرج در آن كه حاوی سلسله نسب صفویه می باشد حائز اهمیت تاریخی است كتیبه ی مزبور بدین قرار است:
«الله تعالی الحكیم تاریخ وفات نواب جنت مكان علیین آشیان تراب عتبة العلیة الرضوی سلطان ابراهیم میرزا ابن بهرام میرزا الحسینی الموسوی الصفوی سنة اربع و ثمانین و تسعمائه»
183- كاسه ی چینی با نقش گل و برگ آبی ساخت قرن یازدهم، قطر دهانه ی آن 6 / 24 سانتیمتر است.
196- بشقاب چینی گل و برگ دار با نقش آبی روی زمینه ی سفید ساخت چین مشابه ظرف شماره ی 197.
[ صفحه 261]
اشیاء خارج از قفسه
67- ظرف چینی به نقش گل و برگ آبی روی زمینه ی سفید مزین با نقوش ماهی و گل و بوته ساخت چین مربوط به اوایل قرن نهم می باشد و روی پایه ی مرمری زیبائی قرار گرفته است.
11- قالی گلابتون دار از پشم و ابریشم معروف به شاه عباسی زمینه لاكی بند رومی بافت با حاشیه كه حاشیه ی اول آن زمینه اش سفید است و حاشیه ی دوم عریض و سرمه ای، حاشیه ی سوم زمینه زرد می باشد.
66- ظرف چینی ساخت اوایل قرن نهم كه لبه ی آن به گل های لاجوردی تزئین شده است و دارای یك حاشیه در روی زمینه ی سفید كه به گل و بوته های لاجوردی منقوش گردیده می باشد در زمینه ی خارج ظرف گل و بوته هائی دیده می شود قاعده ظرف سفید و بی لعاب و داخل ظرف هم سفید و ساده می باشد، بلندی 50 سانتیمتر.
طبقه بالا (راهرو)
74- درب منبت كاری از چوب شمشاد به نام عباس سلطان زمان ساخت 953 هجری است اندازه 4 / 2 ضربدر 3 متر (به شكل پشت جلد مراجعه شود) قفسه ی محتوی دو قرآن به خط كوفی یكی منسوب به حضرت سجاد علیه السلام و دیگری به خط مبارك حضرت امیر علیه السلام است این دو قرآن متعلق به كتابخانه ی آستان قدس بوده و از نظر تیمن و تبركی در این راهرو به سبت قرب كتابخانه موقتی چیده شده است.
تالار اول (طبقه ی بالا)
نمونه های جالبی از آثار عصر صفویه در این محل چیده شده است كه جملگی از نظر نفاست و جنبه ی تاریخی منحصر به فرد می باشد و ما ذیلا بر حسب اهمیت به توصیف و نشر آن ها می پردازیم:
4- پرده ی زری نوشته دار به نام شاه سلیمان كه با گلابتون اصل و ابریشم دوخته شده و سابقا از آن استفاده بیرق شده است دارای سی و سه ترك، نقص حروف حاشیه و كتیبه ی اول آن ها معلوم می كند كه از بالا و پائین آن نقصان یافته. ترك اول در زمینه ی طلائی به رنگ آبی و خط ثلث این عبارت خوانده می شود. «یا دلیل المتحیرین یا غفار الذنوب و ستار العیوب» ترك دوم زمینه طلائی منقش به گل سبز ترك سوم زمینه گلی گل نباتی. ترك چهارم زمینه طلائی به رنگ آبی كلمات «علی ولی الله» از دو طرف مكرر بافته شده. ترك پنجم مثل ترك سوم و ترك ششم مثل ترك دوم با این اختلاف كه گل آن آبی است. ترك پنجم مثل ترك سوم و ترك ششم مثل ترك دوم با این اختلاف كه گل آن آبی است.
[ صفحه 262]
ترك هفتم در زمینه طلائی به رنگ سبز و خط ثلث اسماء الله نوشته شده این كه قسم شروع می شود:
«یا عزیز یا حكیم» ترك هشتم و نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم قرینه ی ترك های دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم است. ترك سیزدهم زمینه طلائی به خط آبی اسماء الله نوشته شده ترك های چهاردهم و پانزدهم و شانزدهم و هفدهم و هجدهم قرینه ی ترك های نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم است. ترك نوزدهم نیز مثل ترك هفتم به همان رنگ با تغییر عبارت بدین مضمون: «اللهم انی اسئلك الی آخر» ترك های بیست و بیست و یك و بیست و سه و بیست و چهار قرینه ی ترك بالا است ترك بیست و پنجم قرینه ی ترك سیزدهم است با اختلاف عبارت كه این قسم شروع شده: «تیمنا بذكر الغفور الرحیم الخ» ترك های بیست و شش و بیست و هشت و بیست و نه و سی قرینه ی پنج ترك بالا است با اختلاف رنگ بدین معنی كه در بالا یك ترك گل آبی و یك ترك گل سبز دارد اما در پائین هر دو سبز است. ترك 31 دارای دو قلمدانی زمینه طلائی است كه دو مصرع به رنگ گلی و خط نستعلیق بافته شده لیكن اكثر قسمت های آن از بین رفته و سیاه شده است، این شعر خوانده می شود:
صاحب دوران سلیمان پادشاه
آن كه باشد دولت و بختش به كام
ترك سی و دو دارای چهار قلمدانی زمینه نباتی به خط نستعلیق قرمز دارد و این چهار مصرع درون آن نوشته شده است:
كرد نذر مشهد شاه رضا
شده ای از روی اخلاص تمام
كرد طاهر بهر تاریخش رقم
از سلیمان شه شده وقف امام
ترك 33 زمینه ی آن طلائی مزین به نقوش سبز است. حاشیه ی دو طرف از بالا به پائین به خط ثلث سیاه می باشد و بعضی از عبارات آن محو شده. در طرف راست از بالا به پائین آیة الكرسی شروع می شود و در آخر اسم راقم بدین شرح قید شده: «كتبه محمد رضا الامامی» (محمدرضا از خطاطان مشهور ثلث نویسی دوره صفویه است كتیبه ی چهار ترنج بزرگ میناكاری گنبد طلا و كتیبه ی ایوان پشت به قبله ی مدرسه ی سابق پائین پا و كتیبه ی دور اطاق ایوان شمالی مسجد و قسمتی از كتیبه ی پیشانی ایوان شمالی مسجد جامع گوهرشاد از این خطاط است) طرف چپ از بالا به پائین صلوات بر ائمه بوده كه پس از آن چه ساقط شده این قسم خوانده می شود: «الامام المهدی الهادی» و آخر آن به این عبارت ختم می شود: «یا محمد یا علی»، طول 13 / 3 عرض 30 / 1 متر.
3- زری نوشته دار (شده یا بیرق) اصل كه مركب از ترك های ذیل است:
ترك اول عریض زمینه طلائی كه در آن به رنگ سبز شهادتین نوشته شده به اضافه ی چند جمله
[ صفحه 263]
«علیا ولی الله حقا حقا» این ترك در وسط زدگی دارد. ترك دوم باریك است و زمینه ی آن طلائی با گل های آبی است. ترك سوم زمینه ی آن گلی با گلابتون دوزی نقره ای ترك چهارم زمینه طلائی كه به رنگ آبی كلمه ی «علیا ولی الله» مكرر دوخته شده. ترك پنجم مثل ترك سوم ترك ششم مثل ترك دوم فقط رنگ گل های آن آبی است. ترك هفتم زمینه طلائی و با خط ثلث درشت نوشته شده: «نصر من الله و فتح قریب، بشر المؤمنین، یا محمد یا علی خیر البشر» ترك هشتم مثل ترك ششم. ترك نهم دارای دو زمینه ی طلائی قلمدانی گلی رنگ به خط نستعلیق، این شعر نوشته شده:
بافت حسب الحكم شه این شده را
حاتم از بهر علی موسی الرضا
ترك دهم دارای چهار قلمدانی به خط نستعلیق، این دو مصرع یافته حك گردید.
طبع مسعود از گل وصفش شگفت
این دو مصرع از پی تاریخ گفت
كرد وقف از وحی و توفیق اله
شده ی زرین سلیمان پادشاه
كه در هر دو مصرع آخر تاریخ 1080 قید شده و عینا همان تاریخ شده است كه در ضمن نمره ی 4 ذكر شده و هر دو تقدیمی شاه سلیمان صفوی است. ترك یازدهم هم مثل ترك نهم فقط قدری باریك تر است. طرف چپ از پائین به بالا سوره ی فتح و بعد لا اله الا الله دوخته شده طول 27 / 1 و عرض 03 / 1 متر.
قسمتی از طلاهای مشبك شامل قسمتی از سوره ی هل اتی به نام شاه طهماسب صفوی.
شاه طهماسب كه مردی مؤمن و معتقد به اصول تشیع بوده به بقاع متبركه توجه خاصی داشته است. كتیبه ی مزبور قسمتی از كتیبه ی طلائی بوده كه به امر او بر مرقد مطهر حضرت رضا نصب شده در وسط كتیبه ی بزرگ طلائی این عبارت دیده می شود: «به توفیق الهی و تأیید حضرت رسالت پناهی و ائمه ی معصومین صلواة الله علیهم اجمعین طهماسب بن اسمعیل الحسینی الصفوی به وضع این محجر طلا در این موضع عرش اعتلاء موفق و مؤید گردید سنه ی 957».
58- پیه سوز مفرغی به نام اسكندر بن شكرالله به امضاء استاد داود ریخته گر لاهور سال 946، طول 90 قطر دهانه ی بالا 20 و قطر قاعده 38 سانتیمتر، ساخت اول جمادی الثانی است. پیه سوز مزبور استوانه شكل بوده و نقش آن عبارت از شاخ و برگ های به هم پیچیده است كه در میان ترنج های مجزا قرار گرفته و بالنتیجه سطح پیه سوز را به هفت قسمت تقسیم می كند در روی قسمت اول در میان چهار خانه ی قلمدانی اشعار زیر به خط نستعلیق نوشته شده است:
شاهی كه كحل هر بصر از خاك پای او
دائم شفای خلق ز دارالشفای اوست
گردون مطیع و چرخ به فرمان رای او
سلطان رضا كه حكم قضا بر رضای اوست
[ صفحه 264]
و در چهار ترنج كوچك این نوشته دیده می شود: «بنده اسكندر ابن شكر الله در هند ساخت بفضل الله» بندهای دیگر منقوش به گل و بوته تزئین و آراسته شده است نام سازنده و تاریخ ساخت در میان ترنجی در روی بدنه ی شمعدان خوانده می شود: «عمل فقیر استاد داود ریخته گر ساخت لاهور اول جمادی الثانی سنه ی نهصد و چهل و شش».
78- لوحه ای مركب از سه ترنج فولادی كه زیب روی در بوده و مشخصات آن به ترتیب از این قرار است: قطعه ی فولادی به شكل ترنج با ضمیمه ی كوچكی كه مجزا شده است. در میان ترنج به خط درشت ثلث نوشته است: «خادم این آستان سلطان حسین» و در بالا و پائین این ترنج به خط ریز این عبارت دیده می شود: «قسیم النار و الجنه امام الانس و الجنه» و در اطراف آن نوشته شده: «اللهم صل علی محمد المصطفی و علی المرتضی والبتول و فاطمه و الحسن و الحسین و السجاد و الباقر و الصادق و الكاظم و الرضا و التقی و النقی و الحسن و الحجة القائم صلواة الله علیهم الاجمعین الهی عاقبت محمود گردان عمل این كلب علی فیض الله شوشتری به اهتمام اسمعیل جبادار به اتمام رسید» و در روی ترنج كوچكی تاریخ 1120 خوانده می شود و در روی ترنج فولادی سوم پنج سطر به خط ثلث درشت برجسته این عبارت خوانده می شود. «ان زیارة ابی تعدل عندالله الف الف حجة لمن زار عارفا بحقه».
65- ترنح بزرگ فولادی دیگر كه یك پولك سه پهلو بر سر آن وصله نموده اند و به خط ثلث برجسته نوشته شده است «بسم الله الرحمن الرحیم» و دور صفحه این كلمات به خط برجسته ی ثلث نوشته اند «روی عن ابی جعفر محمد الجواد علیه السلام» شش سوراخ در اطراف دارد و نقص و شكستگی در آن دیده نمی شود و بقیه ی حدیث در ترنج زیر آن آمده است.
65- قطعه ی ترنج فولادی كوچك كه در میان صفحه ی آن این كلمات به خط ثلث برجسته تزئین شده، مضمون آن از این قرار است: «و عنه علیه السلام لو اجتمع الناس علی حب علی ابن ابی طالب لما خلق الله النار» و همچنین قطعه ی فولادی به شكل ترنج به اندازه 38 ضربدر 37 سانتیمتر برابر آن است كه روی آن به خط ثلث كتیبه ی زیر نوشته شده است: «انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا یقیمون الصلوة و یؤتون الزكوة هم راكعون».
65- ترنج فولادی كوچك هدیه ی شاه سلطان حسین عمل فیض الله شوشتری ساخت 1119 با خط درشت ثلث در وسط آن نوشته شده: «بنده ی این آستان سلطان حسین» و در آخر ترنج به خط نسخ ریز تزیین نموده است: «عمل فیض الله شوشتری 1119».
65- ترنج فولادی كوچك دارای سه سطر برجسته به خط ثلث: «قال النبی علیه السلام لا یحبك الا مؤمن
[ صفحه 265]
و لا یبغضك الا منافق» در چهار گوشه ی آن سوراخ هائی است كه جای كوبیدن میخ بوده است، اندازه 17 ضربدر 17 سانتیمتر.
78- ترنج فولادی بزرگ 29 ضربدر 32 سانتیمتر دارای سه سطر به خط ثلث برجسته عبارت «قال النبی صلی الله علیه و آله» را در بر دارد.
78- قطعه ی فولادی كتیبه مانند 40 ضربدر 30 سانتیمتر عمل فیض الله. این كلمات به خط ثلث برجسته در دو سط نوشته شده است: «حرم الله جسده علی النار و له الجنه» و خطهائی كه كنده شد با كمال زیبائی و خوشنویسی است. در آخر ترنج كوچكی نام سازنده بدین مضمون ریزتر نوشته شده: «عمل فیض الله».
78- صفحه ی فولادی به شكل ترنج 48 ضربدر 35 سانتیمتر تاریخ ساخت آن 1118 بوده و برای روی درب حرم ساخته شده است. عبارت زیر روی آن به خط ثلث نوشته شده است: «سید فن بضعة منی بارض خراسان لا یزورها من مولا الا وجب له الجنه» و در زیر تاریخ «1117» را كنده اند.
6- گلدوزی روی كرباس ساخت قرن یازده كه در اصل آستین لباس بوده با رنگ های آبی و زرد و بنفش تند و غیره.
9 (الف) بخشی از اطلس زربفت متعلق به بیرق به شكل ترنجی كه روی زمینه ی قرمز به رنگ سفید عبارت: «و یطهركم اهل البیت تطهیرا» را در بر دارد.
9 (ب) بخشی از اطلس زربفت متعلق به بیرق مزین به گل و برگ.
2- مخمل زربفت و گلابتون دار به شكل سجاده دارای دو حاشیه و متن كه تمام با گلابتون اصل گلدوزی شده است. حاشیه ی اول به رنگ سفید روی رنگ متن قرمز و متضمن آیة الكرسی است. حاشیه ی دوم كه عریض تر می باشد روی زمینه ی آبی اسماء الله و دوازده امام را در میان ترنج هائی در بردارد. روی زمینه نیز اسماء الله و آیات الله نوشته شده است.
مخمل زربفت قرن 11 هجری مزین به گل و برگ و پرنده.
14- قالیچه كرك و ابریشم سجاده ای زمینه ی آن لاكی در وسط ترنج و قسمت بالا شكل محرابی نموده و در وسط محراب «الله اكبر كبیرا» نوشته شده و در زمینه ی نارنجی كتیبه آیة الكرسی بافته شده است و در درون محراب روی زمینه ی آبی به خط سیاه نوشته شده است: «رب اجعلنی مقیم الصلواة و من ذریتی ربنا اغفرلی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب»
[ صفحه 266]
و در حاشیه ی اول از داخل متن قالیچه به طرف خارج در زمینه ی قرمز نوشته شده: «شهد الله انه لا اله هو» (الا افتاده دارد «و الملائكه و اولو العلم قائما بالقسط لا اله الا هو العزیز الحكیم ان الدین عندالله الاسلام و ما اختلف الذین اوتو الكتاب الا من بعد ما جائتهم العلم بغیا بینهم و من یكفر بآیات فان الله» و در حاشیه ی بعد آن به خط درشت در زمینه ی آیة الكرسی نوشته تا جمله ی «و هو العلی العظیم» و در حاشیه ای كه در كنار قالیچه واقع است نوشته شده «آمن الرسول بما انزل الیه من ربه و المؤمنون كل آمن بالله و ملائكته و كتبه و رسله لا نفرق بین احد من رسله و قالوا سمعنا و اطعنا غفرانك ربنا و الیك المصیر لا یكلف الله نفسا الا وسعها لها ما كسبت و علیها ما اكتسبت ربنا لا تؤاخذنا ان نسینا او اخطأنا ربنا» این كتیبه ها از دو طرف تا وسط حواشی قالیچه را پر نموده و از آن جا به بعد حاشیه ها گل و بوته است كه زمینه ی حاشیه ی وسط را نیز مزین نموده و حاشیه ی داخل سفید و حاشیه ی كناری قرمز است و به طوری كه گفته شد این قالیچه از كارهای اوایل عهد صفویه است اندازه 77 / 1 ضربدر 22 / 1 متر.
63- نوشته ی روی مفرغ برجسته متعلق به پنجره ی ضریح مطهر به نام درویش به یك صفوی زمان ساخت 961 هجری بدین قرار: «در ایام ایالت دوران افزون و عهد خلافت همایون بندگان نواب كامیاب علی شاهی و ظل اللهی ابوالمظفر شاه طهماسب الحسینی الصفوی این پنجره ی عالی اساس به سعی و اهتمام حضرت سیادت و نقابت پناه میر درویش بیك الصفوی صورت اتمام و سمت انجام پذیرفت فی شهر سنة احدی و ستین و تسعمائه»، اندازه 30 ضربدر 30 / 1 متر.
75- در مشبك از چوب شمشاد كه كتیبه و كنده كاری های بسیار ظریف و ممتاز دارد. دور تا دور آن آیات الله نوشته شده و در دو تنكه دو لنگه ی در دو كتیبه ی برجسته بدین شرح دیده می شود: «قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی شأن مظهر العجایب و مظهر الغرایب علی امیرالمؤمنین و امام المتقین اسدالله الغالب ابن ابیطالب انا مدینة العلم و علی بابها صدق النبی» اندازه 2 ضربدر 45 / 2 متر.
79- نوشته ی روی سنگ به خط علیرضای عباسی بدین مضمون: در زمان دولت پادشاه جمجاه مروج مذهب ائمه ی اثنی عشر علیهم صلواة الله الملك الاكبر ابوالمظفر شاه عباس بهادر خان تعمیر این بیت الله نمود بنده ی درگاه مهدی قلی خان ایشك آقاسی باشی فی 1011 علیرضا» (از مسجد امام واقع در قبرستان قتلگاه به موزه نقل شده است) اندازه 4 / 10 ضربدر 1 متر.
[ صفحه 267]
70- نوشته ی روی سنگ مدرسه ی فاضلخان بدین مضمون: «تمت هذه العمارة المباركة العالیه فی ایام خلافت السلطان العادل و الخاقان و النادر الباسط مهاد العدل و الانصاف هادم اساس حامی بلاد اهل الایمان ماحی آثار الكفر و الطغیان ابی الغازی سلطان حسین بهادر خان خلد الله ملكه و سلطانه به اشاره ی جناب الامیر الكبیر الاعظم الاعدل الاكرم افتخار اعاظم الامر فی الآفاق ملجأ ارباب الاقتدار و ذوی الاختیار الستار امیر شجاع الدولة و الدین ولی بیك بهادر جاندار ادام الله ایام عدلته و اعوام ایالته و تقبل الله منه بفضله و.... فی رمضان المبارك» اندازه 66 / 1 ضربدر 58 / 1 متر.
12- قالیچه ی ابریشمی معروف به قالیچه ی چهار فصل زمینه پسته ای دارای دو لچك در دو طرف كه زمینه ی لچك ها قرمز و به صورت محرابی است. در وسط محراب در بالا «سبحان ربی الاعلی و بحمده» نوشته شده و در دو گوشه ی حاشیه ی بالا نوشته شده: عمل بنده ی كمترین محمد امین كرمانی. این قالیچه دارای یك حاشیه ی باریك در اطراف است. در میان قالیچه چهار جوی آب طرح شده كه در وسط به هم تلاقی نموده و حوض آبی را تشكیل می دهد. درون حوض مزبور شكل دو مرغابی و سه ماهی و در جوی های چهار طرف شكل ده ماهی و پانزده مرغ كوچك در اطراف روی شاخه ی درخت های كوچكی طرح شده است. نقش های چهار قسمت قالیچه با هم مختلف و قرینه سازی نیست و شاید وجه تسمیه ی آن به چهار فصل همین باشد، طول 42 / 1 و عرض آن 15 / 1 متر است.
10- زری نوشته دار بخشی از پرده مركب است از هفت ترك عریض و دو ترك باریك بین هر تركی نوار باریكی از خود پارچه بافته شده كه مجموع آن ها هفت نوار است پنج ترك آن نباتی و دو ترك آن قرمز است، رنگ های ترك ها از بالا به پائین قرمز و سبز و نیلی و سبز و قرمز و سبز و نیلی است. در این شده متأسفانه جز ترك وسط سایر ترك های آن زدگی و رفتگی دارد مخصوصا اولین ترك بالا و دو ترك پائین در متن ترك ها با گلابتون به خط ثلث به ترتیب ذیل نوشته دارد
ترك اول «سبحان الله و الحمدلله». ترك دوم سوره ی توحید را چهار مرتبه در دو سطر نوشته. ترك سوم در چهار ترنج چهار صلوات نوشته شده است ترك چهارم سوره ی فاتح الكتاب در دو سطر نوشته است. در حاشیه ی نباتی آن آیة الكرسی رقم شده. در ترك پنجم سوره ی فتح و ترك ششم مكرر. ترك چهارم و ترك هفتم مانند ترك سوم و ترك هشتم نیز مانند
[ صفحه 268]
ترك دوم است. از این قراین معلوم می شود ترك قرمز دیگری هم داشته است كه قرینه ی ترك اول بوده ظاهرا این شده نیز مربوط به دوره ی شاه سلیمان صفوی است، طول از وسط آن كه سالم تر است 15 / 1 متر و عرض 81 / 0 سانتیمتر است.
7 و 8- زری نوشته دار مركب از دو قطعه: قطعه ی اولی قسمتی است از بالای سجاده كه طاق محراب آن با زمینه ی ارغوانی و ابروهای محراب با زمینه ی آبی و نقوش سفید است. حاشیه ی آن از حیث رنگ و طرح مشابه متن می باشد. دور حاشیه ی بزرگ عبارت: «انا فتحنا لك فتحا مبینا» دو بار تكرار شده. در دو حاشیه ی پهلوئی به رنگ نباتی آیات قرآن نوشته شده.
قطعه ی دوم پارچه ای است ابریشمی دارای دو كتیبه: كتیبه ی اول بزرگ و به خط ثلث سفید در زمینه ی آبی نوشته شده «من بكی الحسین او تباكا و جبت له الجنة» این كتیبه در حاشیه ی باریكی محاط است كه گل های نباتی رنگ داشته و فعلا نخ نما است. كتیبه ی دوم آیه ی انا فتحنا دو مرتبه تكرار شده نخ نما است. آن چه مسلم است این دو قطعه مربوط به هم نبوده و بعد به هم وصل شده اند، طول و عرض هر دو 47 / 1 ضربدر 25 / 2 متر است.
اشیاء درون قفسه
قفسه ی 1
1- زری كار رشت عمل میر نظام كاشانی كه در سنه ی 952 دوخته شده و به مصرف صندوق پوش مرقد مطهر می رسیده است. از زری های بی نظیری است كه در اوایل دولت صفویه برای صندوق پوش تهیه شده است و این قدیم ترین تاریخی است كه در منسوجات آستان قدس موجود است. این صندوق پوش دارای یك متن و سه حاشیه است. زمینه حاشیه ی اول مشكی و دومی قرمز و سومی آبی است. در حواشی متن به خط ثلث آیات قرآنی و اسماء الله و اسماء ائمه و ناد علی بارزی بافته شده است. در دو طرف خانه هائی كه ناد علی نوشته این عبارت نقش است: عمل میرنظام كار رشت سنه ی 952 و یك شعر در یكی از ترك های متن و ترك های دو طرف تكرار شده كه مصرع دوم آن درست خوانده نمی شود بدین تفصیل:
كرده است این تحفه نذر مرقد شاه جهان
حاجی اسوار از دیار لاهیجان
این صندوق پوش در تمام اطراف دامن های بلندی از جنس متن دارد كه صندوق را بپوشانند طول روپوش از قسمت روی صندوق به استثنای دامن های اطراف دو متر و عرض تا سر درزهای
[ صفحه 269]
دو طرف به استثنای دامن های اطراف یك متر است. كلیه ی عبارات به استثنای كتیبه های متن این صندوق پوش به طور قالبی تكرار شده است.
قفسه ی 2 و 3 محتوی طلاهای علیرضای عباسی است كه وصف آن در سطور قبل آمده است و ذیل شماره های 221 و 212 و 213 (اطاق دوم طبقه ی بالا) وارد دفتر موزه شده است.
قفسه ی 1
در این قفسه دو كلاه خود آهنی زركوب و دو گلگیر شمع فولادی موجود است كه از هر كدام یكی توصیف می شود:
128- كلاه خود آهنی هدیه ی كربلائی صادق خارج آن دارای یك حاشیه است كه آن را به دوازده قسمت تقسیم و در هر یك دوازده كتیبه ی كوچك قلمدانی وجود دارد كه در میان آن ها اسماء چهارده معصوم به خط نستعلیق برجسته كنده اند. بیرون كتیبه ها به گل های طلا زینت داده شده و بعد از حاشیه هشت نیم ترنج هائی نقش شده. سر هر نیم ترنجی یك سر ترنج كوچك زینت شده كه به گل و بوته ی برجسته تزئین گردیده است. در میان نیم ترنج های بزرگ آیة الكرسی را با خط ثلث برجسته نوشته اند. در ترنج بالا «نصر من الله و فتح قریب» و در پائین «و من یتوكل علی الله» و در پهلوی این قطعه ی فولادی گل و بوته هائی تزئین گردیده و همچنین روی كلاه به گل و بوته هائی زینت یافته میخ كلاه چهار پر و لبه اش سوراخ های متعددی دارد برای برگستوان كه اكنون بخشی از آن باقی مانده و مابقی از بین رفته است. نام واقف در طرف راست پشت كلاه و در بالای دو ترنج بدین شرح حكاكی شده: «وقف جناب امام رضا علیه السلام نمود كربلائی صادق یك زره و كلاه خود را طمع كننده ملعون باد» اندازه 11 ضربدر 9 سانتیمتر.
158- گل گیر شمع فولادی جهت شمع از فولاد ساخته شده و روی آن طلاكاری و مشبك است پشت آن نوشته شده: مال كشیك چهارم.
93- آفتابه ی مفرغ كار اصفهان بدون دسته و لوله ی آن به دهان اژدهائی منتهی می شود. شكم آن گرد و روی پایه ای قرار دارد. روی بدنه و پایه ی آن را گل و بوته ی تزئینی و ترنج پوشانیده است. لوله اش به بندهای متوازی تقسیم شده كه در میان آن ها گل و برگ های كوچك دیده می شود سبك كار معلوم می دارد كه در اصفهان ساخته شده است، اندازه ی بلندی 30 سانتیمتر.
90 - پیه سوز مفرغی سیم و زركوب ساخت قرن دوازده شامل سه پارچه كته تمام بدنه ی آن به نقوش و گل و برگ با زر و سیم مزین شده است، بلندی آن 46 سانتیمتر.
59- لگن برنجی درون آن منقش به گل و بوته هائی است و در روی آن ترنج هائی
[ صفحه 270]
دیده می شود. دور كنگره دار و فیروزه نشان و بیشتر زمینه ی آن قرمز رنگ است. روی سطح آن زمینه سفید (سیم اندود) و سیاه نموده شده و تا اندازه ای سائیده شده است. در میان ترنج ها تزئین كوچكی دیده می شود و در آن ها نوشته شده است: (وقف كشیك خانه ی مباركه ی آستانه ی خدام (خودام) امام علیه السلام سنه 1307 یكبار دیگر هم روی لگن تكرار شده است از حیث ساخت و نقش كاملا مشابه آفتابه و قاعدتا برای یك مصرف ساخته شده است.
بلندی 20 و قطر دهانه آن 28 سانتیمتر.
قفسه ی 2
107- قفل فولادی ساخت قرن دوازده هجری، مستوی، دسته ی آن به صورت میله ای در بالای آن قرار گرفته است. در طرفین قفل گل و بوته ی مشبك فولادی بر بدنه ی آن افزوده شده و در روی آن صوری شبیه پرندگان كوچك دیده می شود كه در باز كردن قفل سهم به سزائی دارد. كلید آن میله ای است نازك و مستوی كه بالای دسته ی مشبك جا دارد در روی قفل و كلید نقوش تزئینی به زر نموده شده و در چهار ترنجی كه در دو طرف قفل دیده می شود رباعی زیر به زر روی بدنه كوبیده شده است:
این قفل كه در صنعتش فنر در پیچ است
بر این صنعت هزار صنعت هیچ است
هر كس كه بدید چون زلف نگار
پیچ اندر پیچ است
از حیث ساخت و طرز بستن از شاهكارهای صنعت قفل سازی ایران است، طول 20 سانتیمتر
87- پیه سوز مفرغی كار اصفهان كه درون قلمدان هائی در گردن و قاعده این ابیات نوشته شده است:
چو شمعی كه صد خانه را سوختی
گذشتی و حرفی نگفتی به ما
بگو این روش از كه آموختی
قد افراختی چهره افروختی
شبی یاد دارم كه چشمم نخفت
شنیدم كه پروانه با شمع گفت
كه من عاشقم گر بسوزم رواست
ترا گریه و سوز باری چراست؟
191- جام قلم زده كه قسمت داخل و خارج آن با آیات الله پر گردیده است نوشته های داخل ظرف قدری محو شده و عموما در داخل ترنج ها كنده شده. دو كتیبه به خط جلی در میان نوشته های قسمت خارجی ظرف خودنمائی می كند كه به صورت حاشیه در آمده و جنبه ی تزئینی به ظرف داده اند. كتیبه ی بالائی شامل صلواة كبیره و كتیبه ی پائین عبارت از سوره ی شریفه ی
[ صفحه 271]
اذا جاء می باشد. بین این دو كتیبه در میان 12 ترنج صورت هائی كنده شده كه بی شباهت به صور 12 گانه ی بروج نیست. از حیث كار اثری بسیار نفیس از صنایع دوره ی صفویه است گشادی دهان 5 / 19 و بلندی 13 سانتیمتر است (كار اصفهان).
94- آفتابه ی مصنوعی لوله دار هدیه ی شاه سلطان حسین تاریخ ساخت 1127 هجری به امضاء فیض الله شوشتری پایه ی آن از بین رفته روی آن را با نهایت مهارت با گل و بوته های درشت و برجسته منقش نموده اند دورا دور به نقوش تزئینی آراسته شده و روی دسته ی آن شبكه های ریزی تعبیه شده است. در میان نقوش روی بدنه به خط نسخ وقف نامه ی زیر را كنده اند: (وقف نمود این ظرف را بر آستانه ی مقدسه ی امام معصوم شهید ابوالحسن علی ابن موسی الرضا علیه الصلوات و السلام كلب علی سلطان حسین موسوی كه در آن روضه ی منوره استعمال شود) و نام سازنده در میان ترنج این ظرف به خط نستعلیق نوشته شده: (بسعی اسمعیل جبادار به اتمام رسید عمل فیض الله. شوشتری 1127). نقوش كار همان استادی است كه كتیبه های روی درب را ساخته و ما بتفصیل از آن در بالا اشاره كرده ایم. ظرافت گل ها و شاخه و برگی كه در روی این آفتابه دیده می شود گواه هنرمندی این استاد می باشد.
220- صحیفه ی سجادیه ی خطی عهد صفوی كه به تازگی تقدیم شده است. دارای تذهیب كاری و به خط بسیار خوشی نوشته شده است: (رقم طالب اسحق نجفی تاریخ رجب 1116).
57- لوحه ی مسی با نقش كنده به نام انیس الدوله كه در ترنج هائی كه در بالا نقش شده كلمات نبی، علی، فاطمه، مجتبی، شهید، سجاد، محمد باقر، جعفر صادق، موسی، علی رضا، محمد تقی، علی نقی، حسن زكی، محمد مهدی صلی الله علیهم نقش شده است و در ترنج دیگری به خط خوش نوشته شده: (السلطان شاه عباس الثانی الحسینی صفوی ابی المظفر المنصور الغازی المكرم) و در ترنج دیگری نوشته شده است: (علیین آشیان تراب آستان فردوس نشان این برخوردار مراد انیس الدوله) و در ترنج دیگر عبدالمذنب محمد تقی كنده شده است. در جوانب راست و چپ نیز جمعا در شش قلمدانی شش بیت كنده شده. همچنین در میان صفحه ی مزبور شش قلمدانی متضمن ابیاتی چند است در دو ترنج تاریخ این لوحه بدین مضمون دیده می شود: در یكی (فی شهر ذی الحجة الحرام المنتظم فی سلك) و در دیگری (شهور سنة سبع و خمسین و الف من الهجره) نوشته دارد از حیث كاری و خط اثری بسیار نفیس است. به همین جهت به لوحه ی مزبور قاب مرمری مخصوص اختصاص داده شده است اندازه 165 ضربدر 135 متر.
[ صفحه 272]
29- جعبه ی قلمدان فولادی هدیه ی شاه سلطان حسین اطراف آن با گل و بوته های طلائی تزئین یافته. نقش آن از بین رفته است نقش روی آن از ترنج و ابروی مشبك تزئین شده و اشعار زیر را در بر دارد:
بنده ی شاه ولایت
تعالی الله از این زیبا قلمدان
كه شد همدست و هم زانوی شاهان
قلم فرماندهی شیوا بیان است
كه حرفش بر زبان دائم نهان است
(سلطان حسین)
دعای شاه می باشد مدارش
بود ذكر خفی پیوسته كارش
بود در نیستان برپا نشسته
پی خدمت میان را تنگ بسته
ز شست شه جدا ناگشته چون تیر
به جان دشمنان خوابانده شمشیر
كسی كم دیده در از مان و ادوار
زبانی اینچنین هرگز دهندار
چو فرمان شهان را ترجمان است
زسر تا پا از آن گوش و زبان است
نام سازنده در ترنج كوچكی دیده می شود. (عمل كمال الدین محمود) این جعبه كه در اصل قلمدانی است سابقا برای جای مهر مبارك تخصیص داده می شده است، اندازه آن 5 / 36 سانتیمتر.
100- آفتابه ی مسی میناكاری ساخت قرن دوازده. در دهانه ی آن از بین رفته است. لوله اش كمی ضرب دیده و مینای آن هم در چند جا ریخته است. شكل بدنه ی آن مستوی و لوله ی آن خم شده است. نقش مینای آن بر روی دسته و پایه و گردن و لوله عبارت است از شاخه های گل ریز و در زیر گلوی آفتابه نقش شاخه های مو آویخته با برگ و میوه به رنگ آبی دیده می شود در دو طرف آفتابه دو ترنج برجسته ساخته اند كه نقش بوته های گل سرخ آن ها را زینت داده است. در جلو و پشت آن نیز دو ترنج مزین تهیه شده كه یكی به دسته متصل است و از یكی لوله بیرون آمده است. در پائین نقوش هندسی با رنگ مایل به سبزی بر جلوه ی مینای آن می افزاید بلندی 5 / 32 گشادی 15 سانتیمتر.
180- دسته ی خنجر لعل صورتی رنگ كه با كمال هنرمندی تراش گردیده و شیئی بسیار
[ صفحه 273]
نفیس به شمار می رود. ساخت قرن دوازدهم هجری.
89- چراغ مفرغی كه جای فتیله ی آن كمی شكسته و بدنه آن چهار گوش می باشد روی مخزن این چراغ مجسمه ی فیلی نموده شده كه در شكم آن میله ای جهت عبور روغن تعبیه گردیده است. روپوش فیل با كمال دقت ساخته شده در پشت فیل حلقه ای به شكل (S) قرار دارد كه به وسیله آن چراغ را به سقف می آویخته اند نام واقف از زیر روپوش آن بدین شرح خوانده می شود: (وقف آستانه ی حضرت امام رضا علیه السلام نمود محمد حسین الاصفهانی سنه 1091) و در بالای آن عباراتی دیده می شود كه ظاهرا به زبان هندی است، طول چراغ 25 / 0 متر.
86- پیه سوز مفرغی به نام محمد حسین ساخت اصفهان نسبتا سالم دو دائره برجسته آن را به سه قسمت می كند در قسمت بالا كتیبه ای بین دو قسمت منقوش بدین تفصیل خوانده می شود:
زمانی نیست كز عشق تو جان من نمی سوزد
كدامین سینه را كان غمزه ی پر فن نمی سوزد
همه شب زار می سوزم به تاریكی و تنهائی
كه با من هیچ دل در گلبن گلشن نمی سوزد
قسمت میانه ی بدنه را خطوط شكسته متوازی به چهار بخش تقسیم نموده و مزین به گل و بوته است. در روی برجستگی ساده ای كه قسمت بالا را از بدنه جدا كرده است نوشته شده است: (وقف امام رضا نمود محمد حسین - طمع كننده به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود صدق الله العلی العظیم سنه 1218).
اشیاء خارج از قفسه
207- گلدوزی روی ماهوت كه با نوشته ی سفیدی در میان آن عبارت: (وقف آستانه علی بن موسی) دارد نقشه آن محرابی و جهت استفاده جانماز ساخته شده است، اندازه 95 / 0 ضربدر 24 / 1 متر، بافت پایان قرن یازدهم هجری.
5- حاشیه ی زری گلدار بافت قرن 11 كه شامل 12 حاشیه گل و برگ الوان روی زمینه زرد می باشد، اندازه 70 / 0 ضربدر 82 / 0 متر.
20- اطلس نوشته دار (پرده) به امضاء محمد حسین، بافت 1202 كه در میان ترنج های مكرر آن اسماء الله و آیات قرآن و یا حسین مظلوم بافته شده است، اندازه 98 / 1 ضربدر 62 / 2 متر
210- اطلس نوشته دار قرن 13 كه در زمینه ی آن چهار ترنج به رنگ آبی عبارت (نصر من الله و فتح قریب) را چهار نوبت نوشته اند. دور تا دور اسامی ائمه و در جوانب راست و چپ در چهار ترنج یا حسین مظلوم چهار نوبت تكرار شده است اندازه 22 / 0 ضربدر 34 / 0 متر
25- اطلس زربفت با گلدوزی كار اصفهان. حواشی آن دارای ترنج هائی بوده متن مزین
[ صفحه 274]
به گل و برگ های الوان برجسته بزرگ است اندازه 20 / 1 ضربدر 20 / 1 متر.
108- زری گلدار (حاشیه) بافت اصفهان قرن 11، شامل 17 حاشیه گل و برگ دار كه نقشه ی آن ها یك در میان مشابه یكدیگر است اندازه 41 / 0 ضربدر 60 / 0 متر.
24- اطلس زربافت گلابتون دار كه در حاشیه و متن گل و برگ های الوان مزین گردیده و مجموعا شكل بدیعی بوجود آورده است اندازه 43 / 1 ضربدر 43 / 1 متر.
اطاق سوم (طبقه سوم)
18- مخمل زربفت و گلابتون دار بافت اصفهان به شكل سجاده دارای چهار حاشیه، پایان قرن 12 هجری، اندازه 27 / 1 ضربدر 81 / 1 متر.
30- زری گلدار (پرده) به نام حسین خان سردار كار استاد رضای اصفهانی به سال 1220 دارای 14 حاشیه است كه دو حاشیه آن متضمن صلوات كبیر می باشد. متن دست بافت دوزی قالبی است. در میان آن ترنجی است كه عبارت یا ضامن الغرباء و المساكین را مكرر در بر دارد.
عین این عبارت نیز در چهار گوشه ی متن بافته شده است، اندازه 77 / 1 ضربدر 96 / 2 متر می باشد.
33- زری ترنج دار، بخشی از روپوش صندوق مطهر به نام سردار حسین خان عبارت است از زری اصل دست بافت متن دوزی قالبی، محرابی، در بالا دو لچك دارد، زمینه ی آن سرمه ای، دارای گل و بوته ی سبز و قرمز و همچنین بین ترنج های كوچك با گل و بوته پر شده است. میان ترنج ها گل هائی است كه رنگ بعضی از آنها محو شده. در پائین پرده در زمینه ی سرمه ای شكل محرابی است كه با حاشیه ی قرمز گلدوزی شده است و در پنج سطر این عبارت به رنگ زری نوشته شده: هو الواقف.
بر در شاهی كه از اعجاز كرد
نقش شیر پرده را سحر خوار
شد حسین خان آن سر سردارها
واقف این پرده ی زرین نگار
پرده ی مزبور از سه طرف حاشیه دارد بدین تفصیل: دو حاشیه ی باریك و یك كتیبه در وسط است در كنار حاشیه ی طرف راست از پائین به بالا خط طلائی و قلم ثلث صلوات بر دوازده امام نوشته شده و در كتیبه ی بالای پرده صلوات ناد علی با تاریخ 1220 نوشته شده كتیبه ی طرف چپ از بالا به پائین بوده و مطابق كتیبه ی طرف راست می باشد از ملاحظه ی اول و آخر كتیبه ی چپ و راست معلوم می شود كه كتیبه ی طرف راست از اول عبارت بسم الله را كسر دارد و كتیبه ی سمت چپ از آخر كلمه ی «و العصر و الزمان صلوات الله علیهم» را كسر دارد به همین نسبت این كسری از پائین
[ صفحه 275]
پرده محسوس است، اندازه 34 / 3 ضربدر 32 / 2 متر.
17- مخمل زربفت و گلابتون دار كه به شكل محراب با حواشی گلدوزی شده است، پایان قرن 12 هجری.
16- اطلس زربفت و گلابتون دار كه شاید در اصل سوزنی یا جانمازی بوده زمینه ی آن قرمز و روی آن با گلابتون اصل و ابریشم زر دوزی و گلدوزی شده دارای دو حاشیه از چهار طرف است و در قسمت پائین هیچ حاشیه ندارد حاشیه و زمینه ی آن اطلس آبی است كه با گلابتون به طور بند رومی دوخته شده و در وسط بند رومی ها گلهای درشت دیده می شود. در دو طرف حاشیه ی بزرگ دو حاشیه كوچك از گلابتون دارد كه روی درزهای بین حاشیه ها دوخته شده متن جانماز بند رومی دوزی است كه در میان خانه ای در بند رومی یك گل درشت دوخته شده است و در بالای سوزنی درون متن از دو طرف دو لچك دارد كه به شكل محرابی است در وسط این دو لچك دو شاخه ی بزرگ گل زمینه ی آن را از دو طرف پر نموده در داخل محرابی در زمینه ی طلائی رنگ با ابریشم مشكی این عبارت بافته شده «یا هو سبحان ربی الاعلی و بحمده یا الله 1197» طول سوزنی 74 / 1 و عرض آن 17 / 1 متر است.
31- زری ترنجدار (بخشی از پوش صندوق مطهر) بنام سردار حسین خان بافت اصفهان به سال 1219، اندازه 78 / 1 ضربدر 19 / 1 متر.
قفسه
در این قفسه تعدادی سلاح سرد گذاشته شده كه اغلب آن ها از حیث كار در عداد شاهكارهای صنعتی است و چون این نوع اسلحه امروز از بین رفته است از نظر تاریخی حائز اهمیت بسیاری است بخصوص كه بسیاری از آن ها دارای نقوش تاریخی است كه ما ذیلا برحسب اهمیت به توصیف بعضی از آن ها می پردازیم:
112- ساعد بند زركوب با مچ بند عمل استاد حسن دارای كتیبه ی طلاكاری در میان آن (بسم الله الرحمن الرحیم) و آیة الكرسی را تا (سمیع العلیم) با طلا به خط ثلث نوشته است پشت مچ در یك ترنج قلمدانی با طلا نوشته شده (یا قاضی الحاجات) در سطح خارج ساعد بند یك كتیبه ی باریك با طلا منقوش شده كه اسم سازنده و تاریخ آن را در بر دارد كه در بالا ذكر شد. همچنین از اطلس سبز آستر شده و در زیر بست دست، مخمل سبز گرفته است به اضافه دارای دو مچ بند فولادی و حافظ پشت دست كه زره است دارد اندازه 35 طول و 7 سانتی متر عرض.
111- ساعد بند زركوب فولادی لبه آن دارای حاشیه ای است كه در میان آن آیة الكرسی
[ صفحه 276]
را به خط ثلث تا (العلی العظیم) تزئین شده و روی روپوش از عرض نوشته ی «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد دور ترنج بر روی سطح ساعد بند نوشته است «من یتوكل علی الله» و در بالا و پائین «یا ولی الحسنات» به اضافه ی جملات دیگر و تصویر ماهی نقش شده و تمام اشكال نقاشی شده زرین كوب است در جوف داخل آن مخمل سورمه ای آستر شده است. همچنین برای پشت دست زره خاصی كه جوانب آن طلاكوب گردیده به ساعد بند متصل شده است و در میان یك ترنج «یا قاضی الحاجات» را با طلا نوشته اند، اندازه 24 ضربدر 7 / 0 متر.
126- كمان زمینه ی قرمز تذهیب شده كه نمونه ی بسیار جالبی از كمان های دوران صفوی است درون آن در میان ترنج هائی نوشته هائی به نام «یا الله» و «یا محمد» و «یا علی» دارد. هم چنین نوشته شده است:
چو توفیق خدا ساخت عباس این كمان را
وقف كرد بر حضرت سلطان علی موسی الرضا
125- كمان دیگری مشابه كمان فوق الذكر كه در درون آن نوشته ی زیر را دارد:
شكر لله توفیق شد رفیق
كه به دلخواه من گشت تمام
و در قسمت خارج این بیت:
كرد این قبضه را به صدق تمام
ابن حافظ شهاب وقف امام
:
131- تبرزین فولادی لبه پهن بدون عیب پشت آن به صورت اژدهائی دهان گشاده و میان خالی منتهی می شود، میله ی آن به سر نیزه ای ختم می شود روی تبرزین ترنج و نقوش تزئین تذهیب و كنده كاری دارد بلندی 75 سانتیمتر.
136- كارد دسته شیرماهی به عرض 3 و طول 32 سانتیمتر.
188- خنجر مرصع با غلاف میناكاری دسته گوهر نشان.
116- شمشیر دسته شاخی فولادی ساخت اصفهان به امضاء میرعلی هدیه محمد الزمان ابن بوداق، دارای تیغه ای است بر گشته و جوهردار كه قبضه و دسته آن به گل و بوته تذهیب شده است. نام سازنده در میان ترنج خوانده می شود «هلال یك شبه شمشیر كار میرعلی است 1008» واقف آن محمد الزمان بوداق است كه نام خود را در ضمن شعری روی شمشیر كنده است «ابن بوداق محمد زمان سنه 1130 - هلال یك شبه را كرد وقف صاحب الزمان» و در طرف دیگر شمشیر نوشته شده:
هر آن نهالی كز گلشن من بر دوستان شمر بندد
زلطف خدا هلال یك شبه را كمر بندد
[ صفحه 277]
باید دانست كه استاد میرعلی یكی از شمشیرسازان مشهور زمان شاه عباس بوده است، اندازه درازی 88 و پهنا 3 سانتیمتر است.
114- شمشیر فولادی با دسته شاخی و تیغه ی برگشته جوهردار بدون شیار كه در طرف قبضه ی آن شعر زیر نوشته شده:
تیغ علی چو سرخ به خون منافق است
دارد دو دم چو صبح ولی هر دو صادق است
و در میان ترنج ها عبارت «و الله الذی حتی لا یموت كلب علی محمد صادق الموسوی سنه 1113» دیده می شود روی قبضه و دسته ی این شمشیر هم تذهیب داشته كه از بین رفته است، درازی 87 سانتی متر.
132- تبرزین زركوب فولادی ساخت قرن 12 با دسته ی چوبی كه دو لوله برنجی در بالا و پائین بر روی آن نصب شده و در میان تیماج گرفته شده است. نقش آن برجسته و شامل شاهكاری می باشد. در روی آن به خط نسخ یك طرف «یا قاضی الحاجات» و در طرف دیگر «یا كافی المهمات» نوشته شده. در پشت تبرزین نقوش برجسته و در بالا و پائین گل های پیچیده به هم داشته و عبارت زیر خوانده می شود: «و ما النصر الا عندالله رب نجنی بمحمد و علی» روی دو لوله برجسته و مزین به نقوش گل و بوته می باشد، بلندی 59 سانتیمتر است.
129- مضراب نقره ی زركوب با دسته ی فولادی ساخت هندوستان در قرن 12، زیر دسته مجوف و از داخل پیچ است و منتهی به سر فیلی می شود كه تیغه ای روی آن نصب شده است. سرفیل با روپوش و دندان و خرطوم آن در نهایت خوبی نمودار است. در بخش بالای تیغه ی گل برگ های باریك به دور دائره های درشت به سبك كارهای هندوستان قرار گرفته و این نوشته را نیز دارد: «هندوستان وقف امام رضا علیه السلام». طول 5 / 22 و عرض 5 / 5 سانتیمتر است.
135- عصای چوبی محتوی شمشیر دو دم تیغه آن جوهردار كه در منتهای مهارت ساخته شده است. دارای ترنج نوشته داری است بدین مضمون: «وقف جناب علی ابن موسی الرضا علیه السلام سنه 1258» دسته ی آن با گل و بوته های تزئینی زركوب ساخته شده است. غلاف شمشیر به شكل عصای بلندی است كه از نی هفت بند ساخته و روی آن را چرم گرفته اند و در پائین و بالا دارای دو بخش فلزی است. شكل عصا و شمشیر نمونه های كار زمان صفویه است
[ صفحه 278]
منتها در قرن سیزده وقف گردیده است، درازی 107 و پهنا 8 / 1 سانتیمتر است.
131- تبرزین فولادی قسمت برنده ی آن به شكل نیزه چهار پر است. دسته ی آن مجوف و از تیغه جدا است، طول 75 سانتیمتر است.
تالار چهارم (طبقه بالا)
اكثریت اشیاء این تالار عبارت است از منسوجات نفیسی كه در بالا بدان اشاره كرده ایم و ما سعی می كنیم با رعایت خلاصه چند پارچه آن را مورد تشریح قرار دهیم:
26- پرده ی مخمل گلابتون دار زربفت به امضاء محمد رضا پسر فتحعلی شاه قاجار به شكل محراب با حواشی، متن آن را گلدانی با شاخ و برگ و گل و بلبل پر نموده است، دو شیر از طرفین محراب نموده شده، در حاشیه ی عریض كه بین دو حاشیه ی دیگر قرار گرفته ابیاتی درون قلمدان با گلابتون اصل بافته شده است، اندازه 54 / 1 ضربدر 30 / 2 متر.
32- زری ترنج دار به نام سردار حسین خان بافت اصفهان 1219 كه بخشی از پوش صندوق مطهر بوده است، اندازه 38 / 2 ضربدر 80 / 0 متر.
9- زری نوشته دار بخشی از پرده به نام سردار حسین خان، اندازه 5 / 1 ضربدر 33 / 1 متر.
27- مخمل گلابتون دار زربفت به امضاء محمد رضا پسر فتحعلی شاه قاجار (مشابه پرده شماره ی 26).
35- مخمل زربفت و گلابتون دار كه استفاده ی جانمازی از آن شده است. دور آن محرابی الوان با گلابتون اصل دوخته شده، در بالا دو لچك كوچك دارد، از پائین بوته ای شروع و تمام زمینه را پر می كند، در بالا شكل دو دست دیده می شود و در میان آن نوشته شده: «الله اكبر سبحان ربی الاعلی و بحمده» همچنین سال 1331 با گلابتون در بالای شكل گلی دوخته است. حاشیه اش از چهار سمت گل و شاخه های پیچیده دارد، اندازه 90 / 1 ضربدر 40 / 1 متر.
39- سوزنی گلابتون دوزی روی كرباس بافت نیمه دوم قرن سیزدهم كه با وضع خوبی باقی مانده و كرباس آن به كلی در زیر كار پنهان مانده است. گلابتون آن مفتول های نقره ی اصل است. نقش آن عبارت است از یك متن با زمینه ی نقره ای و نقش روی آن در میان گل و بوته ی الوان می باشد. حاشیه ی آن ترنج های درشت است كه در میان دو حاشیه زمینه نقره ای و گل های ساده جا دارد و اطراف آن دو حاشیه ی دیگر باریك است در چهار گوشه ی
[ صفحه 279]
اصلی مربعاتی است كه صورت گل و پرندگان را نشان می دهد نقش میان هر ترنج عبارت از گل چهار پر و ستاره ای شكل است كه اطراف آن را گل های دیگری فرا گرفته، اندازه 86 / 1 ضربدر 18 / 1 متر.
38- پرده ی زربفت و گلابتون دار علیقلی قاجار. این پرده كه با گلابتون اصل و ابریشم الوان تمام آن دست دوزی شده واقف آن شاهزاده قاجار و سال وقف آن سنه 1240 می باشد. زمینه ی این پرده لاكی رنگ دارای یك ترنج در وسط و دولچك در طرف بالا می باشد. قسمت بالای آن دارای هفت ردیف حاشیه است كه در میان آن ها اشعار دوخته شده است: حاشیه سه طرف دیگر مركب از سه ترك است. دو حاشیه ی باریك در طرفین مثل حاشیه قسمت بالا دارد. اشعاری با ابریشم نیلی سیر دوخته شده كه مطلعش این است:
یافت چون ترتیب مرغ مژده را جبرئیل
تا سرادقهای عرش كبریا پرواز كرد
در قسمت پائین دو شیر و خورشید اضافه دارد و در قسمت بالا سه ترنج اضافه دوخته شده كه در اولی و سومی این عبارت را با گلابتون بافته اند: «یدالله فوق ایدیهم» و در ترنج وسط با ابریشم نیلی دوخته شده: «بسم الله الرحمن الرحیم» و در چهار گوشه با ابریشم، نیلی این جملات نقش شده، بالا: «انا مدینة العلم و علی بابها» و در پائین «هو انا دارالحكمه و علی بابها» و در زیر: «بسم الله» با خط طلائی و ابریشم یشمی نوشته شده: «السلطان ابن السلطان - السلطان فتحعلی شاه قاجار» و در زیر این اشعار دیده می شود:
شه زاده ی كامران دوران
دارای جهان علینقی شاه
این پرده ز چشم حاجت خویش
آورد در این خجسته درگاه
و تاریخ وقف در طرفین صلواتی كه با ابریشم قرمز نوشته شده این طور معین است:
كز پی تاریخ سال پرده ی این در بگو
صاحب این در پسر جان پرده ی اعجاز كرد
1240
و در پائین رقم شده «كمترین غلام محمد باقر» و در حاشیه پائین بین دو شیر و خورشید نوشته: «عمل كمترین غلام جان نثار استاد محمد زین دار» طول این پرده از وسط از بالای هلال 98 / 2 و بدون هلال 79 / 2 متر، عرض بدون حاشیه مخمل (رضائی است) 47 / 1 متر می باشد.
72- نیزه ی زرنگار چوبی مربوط به قرن سیزده، یك سر آن برنجی و طرف دیگر به سر نیزه ای
[ صفحه 280]
منتهی كمی خمیدگی دارد. روی آن به گل و بوته های تزئینی نقاشی شده است و به لعابی اندوده می باشد. این نیزه كه در كمال خوبی حفظ شده نمونه ی گران بهائی است برای شناسائی اسلحه ی زمان خود «نیزه چوبی دیگری تقریبا با همین مشخصات برابر آن به طور قرینه دیده می شود». اندازه ی اولی 380 و پهنا دو سانتیمتر، دومی به درازای 394 و پهنای دو سانتی متر می باشد.
21 اطلس زربفت و گلابتون دوزی نیمه ی قرن سیزده به رنگ سرخ كه به خوبی باقیمانده است نقش وسط آن عبارت از ترنج بزرگی است كه به صورت یك گل بزرگ و چهار مرغ در میان گل و بوته ها زینت شده است. در چهار گوشه ی آن لچك با نقشه ی هندسی قرار گرفته در زمینه ی آن ترنج هائی كوچك بافته شده است و حاشیه ی آن گلابتون دوزی با مفتول های زرین و گل های درشت روی زمینه ی طلائی بین دو حاشیه باریك با زمینه نقره ای قرار گرفته است.
اندازه 32 / 2 ضربدر 40 / 1 متر.
22- مخمل زربفت و گلابتون دار (سوزنی) بافت قرن سیزده كه در نهایت خوبی حفظ شده است نقش آن عبارت است از ترنج بزرگی در وسط و در چهار گوشه چهار ترنج با گل و بوته های ریز می باشد. در میان ترنج گل هشت پر و گل های درشت دیگری دیده می شود. حاشیه اصلی نقش شاخ و برگ گل هائی است كه در هم پیچیده است و در میان دو حاشیه ی باریك به نقش مداخل قرار گرفته است. نقش آن با كمال دقت تهیه و تمام مخمل را پوشانده است، اندازه 1 / 2 ضربدر 35 / 1 متر.
47- مخمل زربفت و گلابتون دار قرن سیزدهم. در میان آن یك ترنج بزرگ و چهار لچك كه با گل و بوته هائی مزین شده دارد. حواشی نیز با گل و برگ تزئین یافته است زمینه مشكی می باشد، اندازه 98 / 0 ضربدر 45 / 1 متر.
42- اطلس زربفت گلابتون دار در وسط آن ترنج و در اطراف چهار لچك دارد. دارای حاشیه پنج تركی است. زمینه طرفین مثل متن و سه ترك دیگر شده به علاوه صورت هشت مرغ بزرگ و چند مرغ كوچك دارد اندازه 32 / 1 ضربدر 30 / 2 متر.
32- زری ترنج دار بخش پائین از روپوش صندوق به نام سردار حسین خان به امضاء «محمد علی بافت اصفهان 1219» و بافنده آن نیز «رضای اصفهانی» است، اندازه 80 / 0 ضربدر 38 / 2 متر.
19- اطلس زربفت و گلابتون دار (سوزنی) كه با مفتول های طلائی در كمال خوبی حفظ شده. نقش وسط آن عبارت از ترنجی است چهار پر كه گلی در وسط دارد و در بالا و پائین آن دو مرغ در طرفین شاخ گلی قرار گرفته اند. همچنین چهار لچك دارد نقش آن گل و بوته هندسی
[ صفحه 281]
كه بر روی زمینه ی اطلس تهیه شده است. در حاشیه یك ردیف گل های درشت روی اطلس و در میان دو بند حاشیه گل و بوته گلابتون است كه تمام پارچه را پوشانده قسمت بالا و پائین سوزنی را با گلابتون به شكل بوته های جقه ای روی زمینه ی اطلس سبز تكمیل می كند، اندازه 20 / 1 ضربدر 95 / 1 متر.
40- كرباس زربفت و گلابتون دار بافت قرن سیزده بند رومی باف كه درون گل و برگ هائی تزئین نموده و دارای پنج حاشیه می باشد.
قفسه ی 1
159- قندیل زرین گوهر نشان ساخت مشهد با بدنه گرد و سه بند زری گوهر نشان كه به وسیله ی آن قندیل آویخته می شده است. در میان قندیل برآمدگی دارد و سطح آن با گوهر مزین شده است. بندهای زرین زنجیر نسبتا سالم مانده و یك گوهر درشت آن افتاده است. بخش بالای صفحه دو گوهر دراز آن از بین رفته است در پائین روی پایه ورقه زرد شكاف كوچكی خورده و یازده گوهر كسر دارد. ما بین قندیل آویزهای میناكاری با منگوله های ابریشمی دیده می شود كه چند عدد آن از بین رفته است. گوهرهائی كه روی این قندیل به كار رفته عبارتند از فیروزه های درشت و ریز، لعل، در، یك برلیان و یاقوت ریز. در روی قسمتی از قندیل به كار رفته به خط نسخ نوشته شده: «در عهد تولیت جناب جلال نمآب بندگان عالی آقایان میرزا فضل الله متولی باشی روضه ی مقدسه ی رضویه وزیر نظام دولت علیه ایران این قندیل مرصع ساخته شد تاریخ شهر شوال 1271» و روی نگین فیروزه ای جمله «الملك لله» خوانده می شود، اندازه 45 ضربدر 30 سانتیمتر.
49- شیروانی پوش مروارید دوزی مهد علیا مادر ناصرالدین شاه. در وسط آن فضای باریكی خالی دارد. ساخت 1285 هجری كار بی بی جان زردوز است. مخمل آن آبی رنگ و بالنسبه سالم مانده به شكل ذوزنقه ای است كه در دو طرف آن مثلثی قرار دارد، هر بخشی به وسیله حاشیه ی پهنی از دیگری مجزا شده است در میان این حاشیه ها ترنج های قلمدانی و گل و بوته های تزئینی دیده می شود. در هر گوشه یك بوته بزرگ جقه ای نمودار است و اشعاری به خط نستعلیق مبنی بر مدح ائمه و تقدیم كننده ی این شیروانی پوش در میان ترنج ها نوشته شده است در فاصله ی هر یك از ترنج ها «یا امام رضا» نگاشته شده و نام هدیه كننده در آخر بدین مضمون خوانده می شود:
«پوشیده نماناد كه این ام قری
پوشیده ز ام ناصرالدین شاه است»
و در زیر آن به خط نستعلیق نوشته شده: «عمل بی بی جان زردوز در سنه 1285».
[ صفحه 282]
69- منبر خاتم شیراز كار هاشم بیك دارای سه پله و یك تكیه گاه به شكل تاج می باشد و ارتفاع آن سوای تكیه گاه 54 / 1 و عرض 44 / 1 متر و متضمن ابیات زیر است:
این منبر خاتم كه در ایوان رضا
هاشم بیكش نهاده بهر شهدا
تاریخ بناش گشته صا بر جاوید
از آه و فغان و ناله ناپیدا
منبر مزبور نمونه ی زیبائی از خاتمكاری قرن سیزدهم به شمار می رود.
اطاق پنجم (طبقه بالا)
46- گلدوزی روی ماهوت (بیرق) بافت قرن 13 با نقش شیر و خورشید.
45- پرده ی قلابدوزی نوشته روی ماهوت كه در 1268 چراغ علیخان نایب الحكومه ی اصفهان آن را هدیه نموده، كار اصفهان و عمل «حاج مهدی» است. در چند جا مرمت شده، نقش آن محرابی است كه روی زمینه ی قرمز با دو لچك در طرفین به گل و بوته مزین شده است. نوشته ی این پرده در داخل محراب روی بندها با خطوط ثلث می باشد. در قسمت بالای پرده بعد از «بسم الله» آیه ی نور به خط ثلث خوانده می شود و بعد قصیده ای به خط نستعلیق دارد كه مصرع اول آن این است:
ای آن كه نور چشم حبیب خداستی
در فواصل بندها گل های درشت هندسی بافته شده است. در حاشیه ای كه عبارت از گل و بوته به هم پیچیده ای از دوران گلدان روی زمینه قرمز نموده شده است نام هدیه كننده در زیر اشعار نامبرده با خط ثلث بدین شرح نوشته شده:
«وقف بر درب حرم مطهر ثامن الائمه حضرت امام رضا نمود كلب آستانه حضرت رضا چراغ علیخان (این كلمه با خط قرمز نوشته شده است «نایب الحكومه ی اصفهان عمل حاج مهدی الاصفهانی 1268» این سبك كار كه هم امروز نمونه های آن در رشت متداول است مشابه شماره زیرین است كه در اصفهان ساخته شده، اندازه 2 ضربدر 28 / 3 متر.
46- قلاب دوزی روی ماهوت نوشته دار در 1271 توسط «محمد ابراهیم» هدیه شده اما در سال 1268 در اصفهان ساخته شده است. جز چند زدگی ندارد. نقش آن عبارت از محراب بزرگی است كه در روی زمینه قرمز تهیه شده: در داخل آن اشعاری بر روی بندهای آن نوشته شده است. دو لچك بالای محراب منقوش به گل و بوته های به هم پیچیده است. در قسمت بالای محراب به خط نستعلیق «بسم الله» و آیه ی زیر با خط ثلث در روی زمینه نوشته شده است:
[ صفحه 283]
«هو الله الذی لا اله الا هو عالم الغیب و الشهاده هو الرحمن الرحیم» و بعد قصیده ای به خط نستعلیق دارد كه با مصراع زیر شروع می شود:
ای از طفیل ذات تو ایجاد ماسوا
ایجاد ذات پاك تو از ما سوا سوا
و آخر آن بدین شعر خاتمه می یابد:
كفاش تا نهد ز شرف بر سپهر مهر
گر سر به خاك نهد در روضه ی رضا
این اشعار دوازده سطر است. در فاصله ی بندها گل های درشت بافته شده است و در زیر اشعار به خط ثلث نوشته شده: «وقف بر حرم مطهر و روضه ی طاهر حضرت امام رضا علیه السلام نمود محمد ابراهیم التبریزی فی 1271 عمل حاج مهدی الاصفهانی 1268 كتبه محمد» نقش حاشیه عبارت از گل و بوته زیاد به هم پیچیده ای است كه از دو گلدان خارج می شود، اندازه 94 / 1 ضربدر 14 / 3 متر است.
37- سوزنی مخمل زربفت و گلابتون دار اصل كه در وسط دارای ترنج و چهار لچك ترنج می باشد. در متن آن گل و برگ و خوشه های انگور دوخته شده، دارای یك گل خورشیدی است، اندازه 84 / 0 ضربدر 20 / 1 متر.
اطاق ششم (طبقه بالا)
مصنوعات قرن 13 هجری
41- كرباس زربفت گلابتون در زمینه طلائی كه با گلابتون و ابریشم با نقشه بند رومی گلدوزی شده، دارای حاشیه ی چهار تركی است كه بین آن با گلابتون اصل دوخته شده است نقشه ی حاشیه ی آن عبارت است از گل های سرخ و آبی، اندازه 21 / 1 ضربدر 18 / 2 متر.
50- مخمل گلابتون دار مزین به مروارید به نام عزت الدوله كه زرشكی رنگ می باشد. این پرده حاشیه اش گلابتون اصل دارد و در دو ترنج و سط آن خوانده می شود:
این پرده كه زینت اندر ایوان رضاست
از پرده نشینان سلاطین برجاست
آرایش كرد عزت الدوله و گفت
هشدار كه پرده دار این خانه خدا است
به اضافه اشعار دیگری دارد، اندازه 80 / 1 ضربدر 20 / 2 متر.
48- مخمل زربفت و گلابتون دار بافت قرن سیزده سیاه رنگ كه با گلابتون اصل
[ صفحه 284]
گلدوزی شده است در وسط لچگ ترنج و اطراف ترنج شكل مرغ هائی در آن دوخته شده. در میان ترنج گل خورشیدی الوانی دیده می شود و در چهار گوشه مربعی دارد، اندازه 96 / 1 ضربدر 70 / 1 متر.
199- آئینه ی پشت جیوه ی معمولی، در بالا دارای یك نیم تاج است روی قاب آن با نقوش منبت گل و بوته هائی كار شده است. در چهار طرف آینه آیه ی و ان یكاد را در سه ترنج كوچك نوشته و آیة الكرسی را در بالا در آورده است. در پائین نوشته شده «بسم الله الرحمن الرحیم و لا حول و لا قوة الا بالله» و در پائین و اطراف از گچ سفید گل و بوته هائی در آورده است و در كتیبه ی طرف چپ تاریخ 1248 دیده می شود، اندازه 46 ضربدر 87 سانتیمتر.
51- سجاده ی مروارید دوزی به صورت قالیچه و بدون نقص نقش آن عبارت از بوته ی گل بزرگی است كه از میان گلدانی بیرون آمده و در درون محرابی گسترده شده است در لچك ها شاخ و برگ هائی تزئین و در حاشیه دو گلدان نظیر نقش متن در طرفین نموده شده است. حاشیه های باریك تر نقش گل و بوته دارد و متن آن ماهوت قهوه ای رنگ است. لچك ها روی ماهوت سبز پر رنگ است كه مزین به گل و برگ های سفید با مروارید است. رنگ برگ ها را با منجوق در آورده است، اندازه 20 / 1 ضربدر 40 / 2 متر.
28- گلدوزی روی ماهوت (جانمازی) به امضاء حسین ملقب به آقاسی اصفهانی لندره دوز بافت 1218 به شكل محراب. زمینه آن آبی و قرمز است. دارای سه حاشیه است كه در یك ترنج حاشیه وسط به خط ثلث اسماء الله و اسماء ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین را نوشته است. در وسط یك ترنج بزرگ زمینه سفیدی نوشته شده: «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و همچنین عمل حسین را در بر دارد، اندازه 53 / 1 ضربدر 1 متر.
62- نوشته در نشان روی زمینه لاجوردی تذهیب شده درون قاب مرمری نفیس: «قد اشرف به تعمیر هذه البقعة المباركة الرضویة الامیر العظام ابن السلطان معتمد میرزا محمد خان سپهسالار اعظم دولت علیه ایران ابن مرحوم امیر خان سردار شهید قاجار سنه 1282» اندازه 60 / 2 ضربدر 35 / 0 متر.
26- مخمل زربفت و گلابتون دار كه در حدود 1231 بافته شده است. روی مخمل مشكی محرابی الوان، در بالا دو لچك كوچك دارد، از پائین بوته ای شروع و تمام زمینه را پر می كند، در بالا شكل دو دست داشته و در میان آن نوشته: «الله اكبر سبحان ربی الاعلی و بحمده» (با گلابتون) در بالا شكل گلی دوخته است. حاشیه اش از چهار سمت گل و شاخه های پیچیده دارد، اندازه
[ صفحه 285]
90 / 0 ضربدر 40 / 1 متر.
اشیاء درون قفسه
125 مكرر - شمعدان زرین هدیه ی محمد علی قلی ابن فتحعلی شاه در سال 1222 به امضاء محمد ابراهیم، این شمعدان به وسیله میخی به دیوار وصل می شده است و به شكل صفحه زرینی است كه طرفین آن به دو ترنج منتهی و روی آن دو شمعدان كوچك زرین قرار گرفته دور تا دور صفحه به رنگ سبز و در وسط صفحه همچنین روی جدار شمعدان گل و بوته های زیبا میناكاری شده است. نام هدیه كننده در ضمن اشعاری به خط نستعلیق و به مركب سیاه بدین شرح دیده می شود:
محمد قلی ابن فتحعلی شه
كه دستش ز بخشش گدا كرد كانرا
برای علی ابن موسی الرضا كرد
برای رضا وقف این شمعدان را
پی سال تاریخ اختر به شمعش
فدا كرد مانند پروانه جان را
رقم كرد دادار دانا الهی
دهد كام شهزاده ی كامران را
در میان ترنج: «راقمه محمد ابراهیم فی شهر صفر 1222» دیده می شود، اندازه 20 ضربدر 5 / 7 سانتیمتر.
104- گوی عطردان مطلا و مشبك ساخت علی اصغر ابن علیرضا كه علاوه بر دو كتیبه میان آن اسماء الله را درون ترنج های مشبك در آورده است.
176- كاسه ی چینی سفید اول برج 1316 توسط خانم عزیز الملوك هدیه شده. چینی مزبور ساخت صربستان است، قسمت داخلی آن سفید و لبه ی آن از داخل و خارج طلائی و در داخل بعد از یك حاشیه طلائی با آویزهای طلائی نقش گردیده، سطح داخلی آن زمینه سفید اطراف طلائی و دارای نقش ستاره ای بزرگ است. در وسط این عبارت به خط نستعلیق از طلا تزئین شده: «السلطان ابن السلطان الخاقان ابن الخاقان السلطان فتحعلی شاه» و قسمت خارج آن به سه بخش تقسیم شده: اول بعد از لبه ی طلائی حاشیه ی بزرگی با زمینه ی سفید دارد كه در میان آن چهارده دائره كوچك طلائی تزئین شده و در میان هر دائره یك دسته گل به رنگ سبز و قرمز و غیره دیده می شود و فاصله های بین دائره ها یك گل لاجوردی و پائین و بالای گل لاجوردی یك گل طلائی منقش گردیده، سپس دو حاشیه ی باریك طلائی دارد و قسمت زیر آن قرمز رنگ است. قسمتی كه به زمین گذارده می شود بی لعاب و سفید است.
160- قندیل زرین به نام «الصمل» قرن 13 كه در سال 1196 توسط الصمل ابن حاج
[ صفحه 286]
محمد بادكوبه ای هدیه شده سیمی و زراندود است و دو سمت آن با كنگره هائی زینت شده است. یكی از كنگره های سمت پائین شكسته و بدنه ی آن به شكل انار و دارای ترك هائی است. در قمست پائین گردن گل های كوچك میناكاری و رنگ های قرمز و آبی و سفید روی زمینه ی آبی پر رنگ تعبیه شده است ولی نقش اصلی قندیل عبارت از 19 ترنج زرین است كه گل های مختلف ترنج ها میناكاری گردیده سپس روی قندیل افزوده اند و این ترنج ها شامل سه ردیف است كه بالا و پائین قرینه ی یكدیگر و با رنگ های سبز و آبی تیره بوده و پنج ترنج هم در میان آن ها به تفاوت قرار گرفته و به سبب رنگ های روشن (سفید و زرد) برجلوه ی نقش آن افزوده اند. در دهان قندیل به خط نسخ كنده شده است: «هذا ما وقفه الراجی رحمة ربی الصمی بن المرحوم الحاج امین محمد الحاج ملك الباكوبی علی روضة الامام الثامن الضامن علی ابن موسی الرضا السلام 1296».
61- نوشته ی مشبك فولادی یا زیارت نامه ساخت استاد حاجی محمد اصفهانی. عبارت وقف آن بدین شرح دیده می شود: «وقف روضه ی مباركه حضرت امام رضا علیه التحیة و الثنا نمود كمترین استاد حاجی محمد بن استاد حسن اصفهانی به تاریخ شهر رمضان سنه 1294» مجدد هم نام خود را ذكر نموده.
206- قندیل زرین مهدی قلی قاجار كه در شهر رجب سال 1267 توسط نامبرده هدیه شده بدنه ی آن استوانه ای شكل و میان آن برآمدگی دارد. این قندیل به وسیله ی چهار زنجیر كوچك برنجی آویخته می شده و دور تا دور آن به نقوش تزئینی و گل و بوته آراسته شده و در بند نوشته ای به خط نستعلیق این عبارت دیده می شود: «لا اله الا الله محمد رسول الله امیرالمؤمنین علی ولی الله فاطمة الزهرا سیدة نساء العالمین و الحسن المجتبی ابومحمد و ابو عبدالله الحسین سید الشهداء و علی ابن الحسین سید السجاد ابوجعفر محمد بن علی ابو عبدالله ابن جعفر بن الباقر محمد الصادق ابوابراهیم موسی بن جعفر الكاظم الحلیم السلطان ابوالحسن علی بن موسی الرضا الكریم» و در كتیبه پائین آن: «ابوالجعفر علی بن محمد التقی و الجواد العسكریان علی بن محمد و الحسن بن علی القائم الحجت علی منتظر عجل الله تعالی فرجه برای دوام دولت شاه شیعه اثنی عشر ابوالنصر و الظفر ناصر دین حضرت خیر البشر ناصرالدین شاه قاجار خلد الله ملكه تراب آستان ائمه اطهار محب آل محمد مختار میرزا مهدی قلی قاجار حشره الله مع موالیه الابرار به وقف این قندیل شد فی شهر رجب 1267» درون این قندیل از سیم گرفته شده كه روی آن صفحه ی زرین قرار دارد. از حیث كار این قندیل را باید بهترین نمونه زرگری
[ صفحه 287]
دوره قاجاریه دانست، اندازه بلندی 46 میانه 30 سانتیمتر می باشد.
187- ته قلیان زراندود مینا ساخت اصفهان كه نظائر آن در زمان قاجاریه زیاد متداول بوده است.
175- كاسه ی چینی سفید ورود به موزه در 1 / 7 / 1316 توسط خانم عزیزالملوك كار صربستان، قسمت داخلی آن سفید و لبه ی آن از داخل و خارج طلائی سطح داخلی آن زمینه سفید اطراف طلائی و دارای یك شكل ستاره بزرگ است در میان این عبارت به خط نستعلیق از طلا تزئین شده «السلطان ابن السلطان الخاقان ابن الخاقان السلطان فتحعلی شاه قاجار» در قسمت خارج از حیث نقش به سه بخش تقسیم می شود: اول پس از لبه ی طلائی حاشیه بزرگ زمینه سفید است كه در میان آن چهارده عدد دائره كوچك تزئین شده در میان هر دائره یك دسته گل به رنگ سبز و قرمز و غیره دیده می شود در فاصله ی بین دائره ی یك گل لاجوردی منقش گردیده لبه ی آن دو خط با رنگ طلائی كشیده شده در بین آن نقطه هائی ماشی رنگ دیده می شود. بخش زیر آن قرمز كم رنگ و ساده است، بخش آخر طلائی می باشد محلی كه به زمین قرار می گیرد بی لعاب و سفید است.
205- تصویر علیشاه روی عاج كه از نظر تاریخی شایان توجه زیاد می باشد.
202- شمایل مولا حضرت امیر و حسنین كه روی بلور حكاكی شده ساخت قرن دوازده و تازگی ها توسط آقای سیروس هندسی هدیه شده است.
204- قطعه فیروزه ی درشت شجری به شكل قلب درون قاب كه توسط مرحوم شاهزاده ی افسر هدیه گردیده. مرحوم افسر این قطعه فیروزه را شخصا از معدن شوراب كاشمر كشف نموده و پس از افتتاح موزه با تقدیم این قطعه فیروزه ی نفیس از این راه كه نخستین هدیه كننده در میان هم میهنان بوده بر خود بالیده است و واقع امر هم جز این نیست.
اطاق ششم (طبقه بالا)
34- سجاده ی گلدوزی روی ماهوت سبز ساخت محمد غدیر تاریخ ورود 1220 این پرده به شكل محراب بوده و دالبری شده، در بالا نوشته شده: «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و حاشیه آن اسماء الله نوشته شده و در آخرش عبارت عمل غدیر محمد 220 دیده می شود، اندازه 13 / 1 ضربدر 75 / 1 متر.
32- مخمل زربفت و گلابتون دوزی كه در نهایت خوبی حفظ شده. مخمل مزبور قرمز
[ صفحه 288]
رنگ است و گلابتون های بافته شده در آن اصل است. نقش آن عبارت از ترنج بزرگی در وسط است كه چهار ترنج دیگر در چهار گوشه دارد. زمینه ی آن را گل و بوته های ریزتری زینت می دهد. در میان ترنج گل هفت پر و گل های درشت دیگری دیده می شود. حاشیه ی اصلی شامل نقش شاخ و برگ گل هائی است كه در هم پیچیده اند و در كمال دقت تهیه شده است و تمام مخمل را پوشانیده است؛ اندازه 21 / 2 ضربدر 35 / 1 متر.
53- شال ترمه با حاشیه ی گلدوزی (بافت قرن سیزده)، اندازه 62 / 1 ضربدر 62 / 1 متر.
راهرو خروجی
43- شال رضائی كشمیری بافت نیمه ی قرن سیزدهم هجری، اندازه 3 ضربدر 2 متر. در دو گوشه ی پائین سمت راست و چپ زمینه ی آبی به خط سفید این نوشته خودنمائی می كند: «عمل حاجی اسمعیل گلدوز باشی به اهتمام آقای مشهدی احمد اصفهانی 1312».
85- شمعدان برنج ریخته گی، كار اصفهان، قرن یازدهم گردنه ی میان آن ابیاتی نقش شده است بدین تفصیل:
عشق باید در دل تاریك تا روشن شود
شمع اگر آتش نبیند از كجا روشن شود
گر فروزد صد هزاران شمع بی رخسار تو
دل از آن شمع هزاران كی مرا روشن شود
اندازه ی طول 4 دهانه ی بالا 14 سانتیمتر.
109- گوی فولادی هدیه ی محمد طاهر ساخت سال 1104 هجری این گوی با زائده ای كه در بالای آن قرار دارد زرنگار می باشد و به وسیله ی زنجیری از سقف آویخته می شده است.
در پائین، گوی ضرب دیده در وسط زائده كلمات الله و محمد و علی به طورمشبك در آورده است. دور سطح گوی ترنج هائی دیده می شود كه در میان آن ها نام دوازده امام نوشته شده و در بخش پائین وقف نامه ی زیر خوانده می شود:
«الحمدلله رب العالمین و العاقبة للمتقین و الصلوة علی محمد و آله الطاهرین. اما بعد توفیق رفیق و شامل عزت و موالی مروت دستگاه محمد طاهر وقف نمود این قندیل را به روضه ی مقدسه ی منوره ی عرش درجه ی امام الجن و الانس علی بن موسی الرضا آن كه (به شرط آن كه) آن را از آستانه بیرون نبرند و از برای بردن به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود سنه ی 1104» محیط 65 سانتیمتر.
84- پیه سوز قلم زده كار اصفهان ساخت قرن دهم. بلندی 44 گشادی دهنه ی بالا سیزده و دهانه ی پائین 22 سانتیمتر، هدیه ی سلطان قلی بیك در سال 1024 هجری.
163- بشقاب چینی گل و برگ آبی روی زمینه سفید ساخت چین دارای گل و بوته جدار و لبه ی آن شامل 12 ترك می باشد، قطر دهانه 45 سانتیمتر.
83- بخشی از پیه سوز مفرغی قلمزده و مشبك ساخت قرن دهم هجری بلندی آن 38 و گشادی دهانه ی بالا 15 سانتیمتر هدیه ی محمد امین. در گردنه ی آن این بیت خوانده می شود:
همی گفت و هر لحظه سیلاب درد
فرو می دویدش به رخسار زرد
چو فرهادم آتش به سر می رود
چو شیرینی از تن به در می رود
[ صفحه 259]
94- آفتابه ی فولادی كار اصفهان شكم آن گرد و روی پایه ای قرار دارد. گردن كشیده ی آن بر ظرافت شكلش افزوده و روی دایره از دو طرف به 24 ترك مساوی تقسیم شده كه مشابه گلبادی است. لوله اش به بندهای متوازی تقسیم شده است. روی آن این عبارت نقل شده است: وقف نمود این ظرف را بر آستانه ی مقدسه ی امام معصوم شهید ابی الحسن علی بن موسی الرضا علیه الصلوة و السلم كلب علی سلطان حسین موسوی كه در آن روضه ی منوره استعمال شود و در قسمت علیای دسته نام سازنده ی آن بدین شرح دیده می شود: (عمل غلام عباس بن سلیمان) بلندی 37 و قطر شكم 20 سانتیمتر.
82- پیه سوز قلم زده كار اصفهان هدیه ی محمد بن علی الحسینی كاشانی به طول 44 سانتیمتر.
قفسه ی 2
(مقابل قفسه ی 1)
شامل ظروف چینی گل و برگ آبی رنگ و الوان ساخت چین قرن دهم هجری.
194- بشقاب چینی بزرگ شكسته با گل و بوته و تزئینات.
184- كاسه چینی زمینه سفید رنگ نقش لاجوردی در تو و بیرون در ته كاسه میان زمینه لاجوردی صورت خرگوش سفید نقش است دور كاسه دائره ی لاجوردی كشیده شده در پشت كاسه محل قاعده چهار حرف و یك مربع كوچك كه به رنگ گل ها است دیده می شود. حروف عبارتند از حروف چینی در دیواره ی قاعده دو دائره ی لاجوردی دیده می شود و در دیواره ی كاسه از پائین به بالا خط عریض دندانه داری رسم شده كه در میان هر دندانه خطی كشیده شده است سپس در زمینه ی سفید پنج دائره در دور نقش شده است كه در میان هر یك منظره ی دور نمای باغ و حیوانات مختلفه ترسیم گردیده است، اندازه ی دهانه 28 و طول 6 سانتیمتر.
182- بشقاب گود بزرگ زمینه سفید در حاشیه ی آن گل و بوته هائی با رنگ های مختلف دیده می شود درون بشقاب نیز با گل و پرندگانی منقوش است.
179- كاسه ی چینی منقوش به گل و بوته های آبی روی زمینه ی سفید كه با حروف چینی و عربی تزئین یافته است.
195- بشقاب چینی گل و بوته دار روی زمینه ی آبی ساخت چین مربوط به قرن نهم هجری
[ صفحه 260]
قفسه ی 3
80- سنگ آرامگاه به نام امیرزاده كمال الدین حسین قلی پسر امیر مبارزالدین ولی بیك بها در تاریخ وفات 880 كه دارای تزئینات و كتیبه هائی است.
قفسه ی 4
شامل پنج ظرف چینی كه یكی از آن ها قاب چینی با زمینه ی گل و برگ آبی رنگ روی زمینه سفید است و چهار عدد دیگر كه عبارت از دو گلدان و دو كاسه می باشد الوان و دارای نقوش چینی است. پنج ظرف مزبور ساخت چین بوده و زمان آن سوای قاب مذكور با تاریخ اشیاء سالن مطابقت ندارد بلكه موقتا در این محل به معرض نمایش گذارده شده است.
قفسه ی 5
195- بشقاب گل و برگ آبی روی زمینه ی سفید ته گود كه جدار و لبه ی آن به 9 خانه مساوی تقسیم شده و هر كدام با گل و بوته و پروانه هائی مزین است ته ظرف نیز به سبك چین نقش گردیده است.
102- ظرف فولادی به نام سلطان حسین صفوی ساخت قرن دوازده شبیه به كاسه ای كم عمق است لبه ی آن مستوی و جدارش نازك می باشد و بالنسبه سالم مانده است در روی آن به خط نسخ عبارت زیر خوانده می شود:
وقف نمود این ظرف را بر آستانه ی مقدسه ی امام معصوم شهید ابوالحسن علی بن موسی الرضا علیه الصلواة و السلام كلب علی سلطان حسین موسوی كه در آن روضه ی منوره استعمال شود» این ظرف شبیه به جام آبخوری است. اندازه ی گشادی 30 بلندی 33 سانتیمتر.
105- لوحه ی مفرغی ساخت 984 از نظر متن مندرج در آن كه حاوی سلسله نسب صفویه می باشد حائز اهمیت تاریخی است كتیبه ی مزبور بدین قرار است:
«الله تعالی الحكیم تاریخ وفات نواب جنت مكان علیین آشیان تراب عتبة العلیة الرضوی سلطان ابراهیم میرزا ابن بهرام میرزا الحسینی الموسوی الصفوی سنة اربع و ثمانین و تسعمائه»
183- كاسه ی چینی با نقش گل و برگ آبی ساخت قرن یازدهم، قطر دهانه ی آن 6 / 24 سانتیمتر است.
196- بشقاب چینی گل و برگ دار با نقش آبی روی زمینه ی سفید ساخت چین مشابه ظرف شماره ی 197.
[ صفحه 261]
اشیاء خارج از قفسه
67- ظرف چینی به نقش گل و برگ آبی روی زمینه ی سفید مزین با نقوش ماهی و گل و بوته ساخت چین مربوط به اوایل قرن نهم می باشد و روی پایه ی مرمری زیبائی قرار گرفته است.
11- قالی گلابتون دار از پشم و ابریشم معروف به شاه عباسی زمینه لاكی بند رومی بافت با حاشیه كه حاشیه ی اول آن زمینه اش سفید است و حاشیه ی دوم عریض و سرمه ای، حاشیه ی سوم زمینه زرد می باشد.
66- ظرف چینی ساخت اوایل قرن نهم كه لبه ی آن به گل های لاجوردی تزئین شده است و دارای یك حاشیه در روی زمینه ی سفید كه به گل و بوته های لاجوردی منقوش گردیده می باشد در زمینه ی خارج ظرف گل و بوته هائی دیده می شود قاعده ظرف سفید و بی لعاب و داخل ظرف هم سفید و ساده می باشد، بلندی 50 سانتیمتر.
طبقه بالا (راهرو)
74- درب منبت كاری از چوب شمشاد به نام عباس سلطان زمان ساخت 953 هجری است اندازه 4 / 2 ضربدر 3 متر (به شكل پشت جلد مراجعه شود) قفسه ی محتوی دو قرآن به خط كوفی یكی منسوب به حضرت سجاد علیه السلام و دیگری به خط مبارك حضرت امیر علیه السلام است این دو قرآن متعلق به كتابخانه ی آستان قدس بوده و از نظر تیمن و تبركی در این راهرو به سبت قرب كتابخانه موقتی چیده شده است.
تالار اول (طبقه ی بالا)
نمونه های جالبی از آثار عصر صفویه در این محل چیده شده است كه جملگی از نظر نفاست و جنبه ی تاریخی منحصر به فرد می باشد و ما ذیلا بر حسب اهمیت به توصیف و نشر آن ها می پردازیم:
4- پرده ی زری نوشته دار به نام شاه سلیمان كه با گلابتون اصل و ابریشم دوخته شده و سابقا از آن استفاده بیرق شده است دارای سی و سه ترك، نقص حروف حاشیه و كتیبه ی اول آن ها معلوم می كند كه از بالا و پائین آن نقصان یافته. ترك اول در زمینه ی طلائی به رنگ آبی و خط ثلث این عبارت خوانده می شود. «یا دلیل المتحیرین یا غفار الذنوب و ستار العیوب» ترك دوم زمینه طلائی منقش به گل سبز ترك سوم زمینه گلی گل نباتی. ترك چهارم زمینه طلائی به رنگ آبی كلمات «علی ولی الله» از دو طرف مكرر بافته شده. ترك پنجم مثل ترك سوم و ترك ششم مثل ترك دوم با این اختلاف كه گل آن آبی است. ترك پنجم مثل ترك سوم و ترك ششم مثل ترك دوم با این اختلاف كه گل آن آبی است.
[ صفحه 262]
ترك هفتم در زمینه طلائی به رنگ سبز و خط ثلث اسماء الله نوشته شده این كه قسم شروع می شود:
«یا عزیز یا حكیم» ترك هشتم و نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم قرینه ی ترك های دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم است. ترك سیزدهم زمینه طلائی به خط آبی اسماء الله نوشته شده ترك های چهاردهم و پانزدهم و شانزدهم و هفدهم و هجدهم قرینه ی ترك های نهم و دهم و یازدهم و دوازدهم است. ترك نوزدهم نیز مثل ترك هفتم به همان رنگ با تغییر عبارت بدین مضمون: «اللهم انی اسئلك الی آخر» ترك های بیست و بیست و یك و بیست و سه و بیست و چهار قرینه ی ترك بالا است ترك بیست و پنجم قرینه ی ترك سیزدهم است با اختلاف عبارت كه این قسم شروع شده: «تیمنا بذكر الغفور الرحیم الخ» ترك های بیست و شش و بیست و هشت و بیست و نه و سی قرینه ی پنج ترك بالا است با اختلاف رنگ بدین معنی كه در بالا یك ترك گل آبی و یك ترك گل سبز دارد اما در پائین هر دو سبز است. ترك 31 دارای دو قلمدانی زمینه طلائی است كه دو مصرع به رنگ گلی و خط نستعلیق بافته شده لیكن اكثر قسمت های آن از بین رفته و سیاه شده است، این شعر خوانده می شود:
صاحب دوران سلیمان پادشاه
آن كه باشد دولت و بختش به كام
ترك سی و دو دارای چهار قلمدانی زمینه نباتی به خط نستعلیق قرمز دارد و این چهار مصرع درون آن نوشته شده است:
كرد نذر مشهد شاه رضا
شده ای از روی اخلاص تمام
كرد طاهر بهر تاریخش رقم
از سلیمان شه شده وقف امام
ترك 33 زمینه ی آن طلائی مزین به نقوش سبز است. حاشیه ی دو طرف از بالا به پائین به خط ثلث سیاه می باشد و بعضی از عبارات آن محو شده. در طرف راست از بالا به پائین آیة الكرسی شروع می شود و در آخر اسم راقم بدین شرح قید شده: «كتبه محمد رضا الامامی» (محمدرضا از خطاطان مشهور ثلث نویسی دوره صفویه است كتیبه ی چهار ترنج بزرگ میناكاری گنبد طلا و كتیبه ی ایوان پشت به قبله ی مدرسه ی سابق پائین پا و كتیبه ی دور اطاق ایوان شمالی مسجد و قسمتی از كتیبه ی پیشانی ایوان شمالی مسجد جامع گوهرشاد از این خطاط است) طرف چپ از بالا به پائین صلوات بر ائمه بوده كه پس از آن چه ساقط شده این قسم خوانده می شود: «الامام المهدی الهادی» و آخر آن به این عبارت ختم می شود: «یا محمد یا علی»، طول 13 / 3 عرض 30 / 1 متر.
3- زری نوشته دار (شده یا بیرق) اصل كه مركب از ترك های ذیل است:
ترك اول عریض زمینه طلائی كه در آن به رنگ سبز شهادتین نوشته شده به اضافه ی چند جمله
[ صفحه 263]
«علیا ولی الله حقا حقا» این ترك در وسط زدگی دارد. ترك دوم باریك است و زمینه ی آن طلائی با گل های آبی است. ترك سوم زمینه ی آن گلی با گلابتون دوزی نقره ای ترك چهارم زمینه طلائی كه به رنگ آبی كلمه ی «علیا ولی الله» مكرر دوخته شده. ترك پنجم مثل ترك سوم ترك ششم مثل ترك دوم فقط رنگ گل های آن آبی است. ترك هفتم زمینه طلائی و با خط ثلث درشت نوشته شده: «نصر من الله و فتح قریب، بشر المؤمنین، یا محمد یا علی خیر البشر» ترك هشتم مثل ترك ششم. ترك نهم دارای دو زمینه ی طلائی قلمدانی گلی رنگ به خط نستعلیق، این شعر نوشته شده:
بافت حسب الحكم شه این شده را
حاتم از بهر علی موسی الرضا
ترك دهم دارای چهار قلمدانی به خط نستعلیق، این دو مصرع یافته حك گردید.
طبع مسعود از گل وصفش شگفت
این دو مصرع از پی تاریخ گفت
كرد وقف از وحی و توفیق اله
شده ی زرین سلیمان پادشاه
كه در هر دو مصرع آخر تاریخ 1080 قید شده و عینا همان تاریخ شده است كه در ضمن نمره ی 4 ذكر شده و هر دو تقدیمی شاه سلیمان صفوی است. ترك یازدهم هم مثل ترك نهم فقط قدری باریك تر است. طرف چپ از پائین به بالا سوره ی فتح و بعد لا اله الا الله دوخته شده طول 27 / 1 و عرض 03 / 1 متر.
قسمتی از طلاهای مشبك شامل قسمتی از سوره ی هل اتی به نام شاه طهماسب صفوی.
شاه طهماسب كه مردی مؤمن و معتقد به اصول تشیع بوده به بقاع متبركه توجه خاصی داشته است. كتیبه ی مزبور قسمتی از كتیبه ی طلائی بوده كه به امر او بر مرقد مطهر حضرت رضا نصب شده در وسط كتیبه ی بزرگ طلائی این عبارت دیده می شود: «به توفیق الهی و تأیید حضرت رسالت پناهی و ائمه ی معصومین صلواة الله علیهم اجمعین طهماسب بن اسمعیل الحسینی الصفوی به وضع این محجر طلا در این موضع عرش اعتلاء موفق و مؤید گردید سنه ی 957».
58- پیه سوز مفرغی به نام اسكندر بن شكرالله به امضاء استاد داود ریخته گر لاهور سال 946، طول 90 قطر دهانه ی بالا 20 و قطر قاعده 38 سانتیمتر، ساخت اول جمادی الثانی است. پیه سوز مزبور استوانه شكل بوده و نقش آن عبارت از شاخ و برگ های به هم پیچیده است كه در میان ترنج های مجزا قرار گرفته و بالنتیجه سطح پیه سوز را به هفت قسمت تقسیم می كند در روی قسمت اول در میان چهار خانه ی قلمدانی اشعار زیر به خط نستعلیق نوشته شده است:
شاهی كه كحل هر بصر از خاك پای او
دائم شفای خلق ز دارالشفای اوست
گردون مطیع و چرخ به فرمان رای او
سلطان رضا كه حكم قضا بر رضای اوست
[ صفحه 264]
و در چهار ترنج كوچك این نوشته دیده می شود: «بنده اسكندر ابن شكر الله در هند ساخت بفضل الله» بندهای دیگر منقوش به گل و بوته تزئین و آراسته شده است نام سازنده و تاریخ ساخت در میان ترنجی در روی بدنه ی شمعدان خوانده می شود: «عمل فقیر استاد داود ریخته گر ساخت لاهور اول جمادی الثانی سنه ی نهصد و چهل و شش».
78- لوحه ای مركب از سه ترنج فولادی كه زیب روی در بوده و مشخصات آن به ترتیب از این قرار است: قطعه ی فولادی به شكل ترنج با ضمیمه ی كوچكی كه مجزا شده است. در میان ترنج به خط درشت ثلث نوشته است: «خادم این آستان سلطان حسین» و در بالا و پائین این ترنج به خط ریز این عبارت دیده می شود: «قسیم النار و الجنه امام الانس و الجنه» و در اطراف آن نوشته شده: «اللهم صل علی محمد المصطفی و علی المرتضی والبتول و فاطمه و الحسن و الحسین و السجاد و الباقر و الصادق و الكاظم و الرضا و التقی و النقی و الحسن و الحجة القائم صلواة الله علیهم الاجمعین الهی عاقبت محمود گردان عمل این كلب علی فیض الله شوشتری به اهتمام اسمعیل جبادار به اتمام رسید» و در روی ترنج كوچكی تاریخ 1120 خوانده می شود و در روی ترنج فولادی سوم پنج سطر به خط ثلث درشت برجسته این عبارت خوانده می شود. «ان زیارة ابی تعدل عندالله الف الف حجة لمن زار عارفا بحقه».
65- ترنح بزرگ فولادی دیگر كه یك پولك سه پهلو بر سر آن وصله نموده اند و به خط ثلث برجسته نوشته شده است «بسم الله الرحمن الرحیم» و دور صفحه این كلمات به خط برجسته ی ثلث نوشته اند «روی عن ابی جعفر محمد الجواد علیه السلام» شش سوراخ در اطراف دارد و نقص و شكستگی در آن دیده نمی شود و بقیه ی حدیث در ترنج زیر آن آمده است.
65- قطعه ی ترنج فولادی كوچك كه در میان صفحه ی آن این كلمات به خط ثلث برجسته تزئین شده، مضمون آن از این قرار است: «و عنه علیه السلام لو اجتمع الناس علی حب علی ابن ابی طالب لما خلق الله النار» و همچنین قطعه ی فولادی به شكل ترنج به اندازه 38 ضربدر 37 سانتیمتر برابر آن است كه روی آن به خط ثلث كتیبه ی زیر نوشته شده است: «انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا یقیمون الصلوة و یؤتون الزكوة هم راكعون».
65- ترنج فولادی كوچك هدیه ی شاه سلطان حسین عمل فیض الله شوشتری ساخت 1119 با خط درشت ثلث در وسط آن نوشته شده: «بنده ی این آستان سلطان حسین» و در آخر ترنج به خط نسخ ریز تزیین نموده است: «عمل فیض الله شوشتری 1119».
65- ترنج فولادی كوچك دارای سه سطر برجسته به خط ثلث: «قال النبی علیه السلام لا یحبك الا مؤمن
[ صفحه 265]
و لا یبغضك الا منافق» در چهار گوشه ی آن سوراخ هائی است كه جای كوبیدن میخ بوده است، اندازه 17 ضربدر 17 سانتیمتر.
78- ترنج فولادی بزرگ 29 ضربدر 32 سانتیمتر دارای سه سطر به خط ثلث برجسته عبارت «قال النبی صلی الله علیه و آله» را در بر دارد.
78- قطعه ی فولادی كتیبه مانند 40 ضربدر 30 سانتیمتر عمل فیض الله. این كلمات به خط ثلث برجسته در دو سط نوشته شده است: «حرم الله جسده علی النار و له الجنه» و خطهائی كه كنده شد با كمال زیبائی و خوشنویسی است. در آخر ترنج كوچكی نام سازنده بدین مضمون ریزتر نوشته شده: «عمل فیض الله».
78- صفحه ی فولادی به شكل ترنج 48 ضربدر 35 سانتیمتر تاریخ ساخت آن 1118 بوده و برای روی درب حرم ساخته شده است. عبارت زیر روی آن به خط ثلث نوشته شده است: «سید فن بضعة منی بارض خراسان لا یزورها من مولا الا وجب له الجنه» و در زیر تاریخ «1117» را كنده اند.
6- گلدوزی روی كرباس ساخت قرن یازده كه در اصل آستین لباس بوده با رنگ های آبی و زرد و بنفش تند و غیره.
9 (الف) بخشی از اطلس زربفت متعلق به بیرق به شكل ترنجی كه روی زمینه ی قرمز به رنگ سفید عبارت: «و یطهركم اهل البیت تطهیرا» را در بر دارد.
9 (ب) بخشی از اطلس زربفت متعلق به بیرق مزین به گل و برگ.
2- مخمل زربفت و گلابتون دار به شكل سجاده دارای دو حاشیه و متن كه تمام با گلابتون اصل گلدوزی شده است. حاشیه ی اول به رنگ سفید روی رنگ متن قرمز و متضمن آیة الكرسی است. حاشیه ی دوم كه عریض تر می باشد روی زمینه ی آبی اسماء الله و دوازده امام را در میان ترنج هائی در بردارد. روی زمینه نیز اسماء الله و آیات الله نوشته شده است.
مخمل زربفت قرن 11 هجری مزین به گل و برگ و پرنده.
14- قالیچه كرك و ابریشم سجاده ای زمینه ی آن لاكی در وسط ترنج و قسمت بالا شكل محرابی نموده و در وسط محراب «الله اكبر كبیرا» نوشته شده و در زمینه ی نارنجی كتیبه آیة الكرسی بافته شده است و در درون محراب روی زمینه ی آبی به خط سیاه نوشته شده است: «رب اجعلنی مقیم الصلواة و من ذریتی ربنا اغفرلی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب»
[ صفحه 266]
و در حاشیه ی اول از داخل متن قالیچه به طرف خارج در زمینه ی قرمز نوشته شده: «شهد الله انه لا اله هو» (الا افتاده دارد «و الملائكه و اولو العلم قائما بالقسط لا اله الا هو العزیز الحكیم ان الدین عندالله الاسلام و ما اختلف الذین اوتو الكتاب الا من بعد ما جائتهم العلم بغیا بینهم و من یكفر بآیات فان الله» و در حاشیه ی بعد آن به خط درشت در زمینه ی آیة الكرسی نوشته تا جمله ی «و هو العلی العظیم» و در حاشیه ای كه در كنار قالیچه واقع است نوشته شده «آمن الرسول بما انزل الیه من ربه و المؤمنون كل آمن بالله و ملائكته و كتبه و رسله لا نفرق بین احد من رسله و قالوا سمعنا و اطعنا غفرانك ربنا و الیك المصیر لا یكلف الله نفسا الا وسعها لها ما كسبت و علیها ما اكتسبت ربنا لا تؤاخذنا ان نسینا او اخطأنا ربنا» این كتیبه ها از دو طرف تا وسط حواشی قالیچه را پر نموده و از آن جا به بعد حاشیه ها گل و بوته است كه زمینه ی حاشیه ی وسط را نیز مزین نموده و حاشیه ی داخل سفید و حاشیه ی كناری قرمز است و به طوری كه گفته شد این قالیچه از كارهای اوایل عهد صفویه است اندازه 77 / 1 ضربدر 22 / 1 متر.
63- نوشته ی روی مفرغ برجسته متعلق به پنجره ی ضریح مطهر به نام درویش به یك صفوی زمان ساخت 961 هجری بدین قرار: «در ایام ایالت دوران افزون و عهد خلافت همایون بندگان نواب كامیاب علی شاهی و ظل اللهی ابوالمظفر شاه طهماسب الحسینی الصفوی این پنجره ی عالی اساس به سعی و اهتمام حضرت سیادت و نقابت پناه میر درویش بیك الصفوی صورت اتمام و سمت انجام پذیرفت فی شهر سنة احدی و ستین و تسعمائه»، اندازه 30 ضربدر 30 / 1 متر.
75- در مشبك از چوب شمشاد كه كتیبه و كنده كاری های بسیار ظریف و ممتاز دارد. دور تا دور آن آیات الله نوشته شده و در دو تنكه دو لنگه ی در دو كتیبه ی برجسته بدین شرح دیده می شود: «قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی شأن مظهر العجایب و مظهر الغرایب علی امیرالمؤمنین و امام المتقین اسدالله الغالب ابن ابیطالب انا مدینة العلم و علی بابها صدق النبی» اندازه 2 ضربدر 45 / 2 متر.
79- نوشته ی روی سنگ به خط علیرضای عباسی بدین مضمون: در زمان دولت پادشاه جمجاه مروج مذهب ائمه ی اثنی عشر علیهم صلواة الله الملك الاكبر ابوالمظفر شاه عباس بهادر خان تعمیر این بیت الله نمود بنده ی درگاه مهدی قلی خان ایشك آقاسی باشی فی 1011 علیرضا» (از مسجد امام واقع در قبرستان قتلگاه به موزه نقل شده است) اندازه 4 / 10 ضربدر 1 متر.
[ صفحه 267]
70- نوشته ی روی سنگ مدرسه ی فاضلخان بدین مضمون: «تمت هذه العمارة المباركة العالیه فی ایام خلافت السلطان العادل و الخاقان و النادر الباسط مهاد العدل و الانصاف هادم اساس حامی بلاد اهل الایمان ماحی آثار الكفر و الطغیان ابی الغازی سلطان حسین بهادر خان خلد الله ملكه و سلطانه به اشاره ی جناب الامیر الكبیر الاعظم الاعدل الاكرم افتخار اعاظم الامر فی الآفاق ملجأ ارباب الاقتدار و ذوی الاختیار الستار امیر شجاع الدولة و الدین ولی بیك بهادر جاندار ادام الله ایام عدلته و اعوام ایالته و تقبل الله منه بفضله و.... فی رمضان المبارك» اندازه 66 / 1 ضربدر 58 / 1 متر.
12- قالیچه ی ابریشمی معروف به قالیچه ی چهار فصل زمینه پسته ای دارای دو لچك در دو طرف كه زمینه ی لچك ها قرمز و به صورت محرابی است. در وسط محراب در بالا «سبحان ربی الاعلی و بحمده» نوشته شده و در دو گوشه ی حاشیه ی بالا نوشته شده: عمل بنده ی كمترین محمد امین كرمانی. این قالیچه دارای یك حاشیه ی باریك در اطراف است. در میان قالیچه چهار جوی آب طرح شده كه در وسط به هم تلاقی نموده و حوض آبی را تشكیل می دهد. درون حوض مزبور شكل دو مرغابی و سه ماهی و در جوی های چهار طرف شكل ده ماهی و پانزده مرغ كوچك در اطراف روی شاخه ی درخت های كوچكی طرح شده است. نقش های چهار قسمت قالیچه با هم مختلف و قرینه سازی نیست و شاید وجه تسمیه ی آن به چهار فصل همین باشد، طول 42 / 1 و عرض آن 15 / 1 متر است.
10- زری نوشته دار بخشی از پرده مركب است از هفت ترك عریض و دو ترك باریك بین هر تركی نوار باریكی از خود پارچه بافته شده كه مجموع آن ها هفت نوار است پنج ترك آن نباتی و دو ترك آن قرمز است، رنگ های ترك ها از بالا به پائین قرمز و سبز و نیلی و سبز و قرمز و سبز و نیلی است. در این شده متأسفانه جز ترك وسط سایر ترك های آن زدگی و رفتگی دارد مخصوصا اولین ترك بالا و دو ترك پائین در متن ترك ها با گلابتون به خط ثلث به ترتیب ذیل نوشته دارد
ترك اول «سبحان الله و الحمدلله». ترك دوم سوره ی توحید را چهار مرتبه در دو سطر نوشته. ترك سوم در چهار ترنج چهار صلوات نوشته شده است ترك چهارم سوره ی فاتح الكتاب در دو سطر نوشته است. در حاشیه ی نباتی آن آیة الكرسی رقم شده. در ترك پنجم سوره ی فتح و ترك ششم مكرر. ترك چهارم و ترك هفتم مانند ترك سوم و ترك هشتم نیز مانند
[ صفحه 268]
ترك دوم است. از این قراین معلوم می شود ترك قرمز دیگری هم داشته است كه قرینه ی ترك اول بوده ظاهرا این شده نیز مربوط به دوره ی شاه سلیمان صفوی است، طول از وسط آن كه سالم تر است 15 / 1 متر و عرض 81 / 0 سانتیمتر است.
7 و 8- زری نوشته دار مركب از دو قطعه: قطعه ی اولی قسمتی است از بالای سجاده كه طاق محراب آن با زمینه ی ارغوانی و ابروهای محراب با زمینه ی آبی و نقوش سفید است. حاشیه ی آن از حیث رنگ و طرح مشابه متن می باشد. دور حاشیه ی بزرگ عبارت: «انا فتحنا لك فتحا مبینا» دو بار تكرار شده. در دو حاشیه ی پهلوئی به رنگ نباتی آیات قرآن نوشته شده.
قطعه ی دوم پارچه ای است ابریشمی دارای دو كتیبه: كتیبه ی اول بزرگ و به خط ثلث سفید در زمینه ی آبی نوشته شده «من بكی الحسین او تباكا و جبت له الجنة» این كتیبه در حاشیه ی باریكی محاط است كه گل های نباتی رنگ داشته و فعلا نخ نما است. كتیبه ی دوم آیه ی انا فتحنا دو مرتبه تكرار شده نخ نما است. آن چه مسلم است این دو قطعه مربوط به هم نبوده و بعد به هم وصل شده اند، طول و عرض هر دو 47 / 1 ضربدر 25 / 2 متر است.
اشیاء درون قفسه
قفسه ی 1
1- زری كار رشت عمل میر نظام كاشانی كه در سنه ی 952 دوخته شده و به مصرف صندوق پوش مرقد مطهر می رسیده است. از زری های بی نظیری است كه در اوایل دولت صفویه برای صندوق پوش تهیه شده است و این قدیم ترین تاریخی است كه در منسوجات آستان قدس موجود است. این صندوق پوش دارای یك متن و سه حاشیه است. زمینه حاشیه ی اول مشكی و دومی قرمز و سومی آبی است. در حواشی متن به خط ثلث آیات قرآنی و اسماء الله و اسماء ائمه و ناد علی بارزی بافته شده است. در دو طرف خانه هائی كه ناد علی نوشته این عبارت نقش است: عمل میرنظام كار رشت سنه ی 952 و یك شعر در یكی از ترك های متن و ترك های دو طرف تكرار شده كه مصرع دوم آن درست خوانده نمی شود بدین تفصیل:
كرده است این تحفه نذر مرقد شاه جهان
حاجی اسوار از دیار لاهیجان
این صندوق پوش در تمام اطراف دامن های بلندی از جنس متن دارد كه صندوق را بپوشانند طول روپوش از قسمت روی صندوق به استثنای دامن های اطراف دو متر و عرض تا سر درزهای
[ صفحه 269]
دو طرف به استثنای دامن های اطراف یك متر است. كلیه ی عبارات به استثنای كتیبه های متن این صندوق پوش به طور قالبی تكرار شده است.
قفسه ی 2 و 3 محتوی طلاهای علیرضای عباسی است كه وصف آن در سطور قبل آمده است و ذیل شماره های 221 و 212 و 213 (اطاق دوم طبقه ی بالا) وارد دفتر موزه شده است.
قفسه ی 1
در این قفسه دو كلاه خود آهنی زركوب و دو گلگیر شمع فولادی موجود است كه از هر كدام یكی توصیف می شود:
128- كلاه خود آهنی هدیه ی كربلائی صادق خارج آن دارای یك حاشیه است كه آن را به دوازده قسمت تقسیم و در هر یك دوازده كتیبه ی كوچك قلمدانی وجود دارد كه در میان آن ها اسماء چهارده معصوم به خط نستعلیق برجسته كنده اند. بیرون كتیبه ها به گل های طلا زینت داده شده و بعد از حاشیه هشت نیم ترنج هائی نقش شده. سر هر نیم ترنجی یك سر ترنج كوچك زینت شده كه به گل و بوته ی برجسته تزئین گردیده است. در میان نیم ترنج های بزرگ آیة الكرسی را با خط ثلث برجسته نوشته اند. در ترنج بالا «نصر من الله و فتح قریب» و در پائین «و من یتوكل علی الله» و در پهلوی این قطعه ی فولادی گل و بوته هائی تزئین گردیده و همچنین روی كلاه به گل و بوته هائی زینت یافته میخ كلاه چهار پر و لبه اش سوراخ های متعددی دارد برای برگستوان كه اكنون بخشی از آن باقی مانده و مابقی از بین رفته است. نام واقف در طرف راست پشت كلاه و در بالای دو ترنج بدین شرح حكاكی شده: «وقف جناب امام رضا علیه السلام نمود كربلائی صادق یك زره و كلاه خود را طمع كننده ملعون باد» اندازه 11 ضربدر 9 سانتیمتر.
158- گل گیر شمع فولادی جهت شمع از فولاد ساخته شده و روی آن طلاكاری و مشبك است پشت آن نوشته شده: مال كشیك چهارم.
93- آفتابه ی مفرغ كار اصفهان بدون دسته و لوله ی آن به دهان اژدهائی منتهی می شود. شكم آن گرد و روی پایه ای قرار دارد. روی بدنه و پایه ی آن را گل و بوته ی تزئینی و ترنج پوشانیده است. لوله اش به بندهای متوازی تقسیم شده كه در میان آن ها گل و برگ های كوچك دیده می شود سبك كار معلوم می دارد كه در اصفهان ساخته شده است، اندازه ی بلندی 30 سانتیمتر.
90 - پیه سوز مفرغی سیم و زركوب ساخت قرن دوازده شامل سه پارچه كته تمام بدنه ی آن به نقوش و گل و برگ با زر و سیم مزین شده است، بلندی آن 46 سانتیمتر.
59- لگن برنجی درون آن منقش به گل و بوته هائی است و در روی آن ترنج هائی
[ صفحه 270]
دیده می شود. دور كنگره دار و فیروزه نشان و بیشتر زمینه ی آن قرمز رنگ است. روی سطح آن زمینه سفید (سیم اندود) و سیاه نموده شده و تا اندازه ای سائیده شده است. در میان ترنج ها تزئین كوچكی دیده می شود و در آن ها نوشته شده است: (وقف كشیك خانه ی مباركه ی آستانه ی خدام (خودام) امام علیه السلام سنه 1307 یكبار دیگر هم روی لگن تكرار شده است از حیث ساخت و نقش كاملا مشابه آفتابه و قاعدتا برای یك مصرف ساخته شده است.
بلندی 20 و قطر دهانه آن 28 سانتیمتر.
قفسه ی 2
107- قفل فولادی ساخت قرن دوازده هجری، مستوی، دسته ی آن به صورت میله ای در بالای آن قرار گرفته است. در طرفین قفل گل و بوته ی مشبك فولادی بر بدنه ی آن افزوده شده و در روی آن صوری شبیه پرندگان كوچك دیده می شود كه در باز كردن قفل سهم به سزائی دارد. كلید آن میله ای است نازك و مستوی كه بالای دسته ی مشبك جا دارد در روی قفل و كلید نقوش تزئینی به زر نموده شده و در چهار ترنجی كه در دو طرف قفل دیده می شود رباعی زیر به زر روی بدنه كوبیده شده است:
این قفل كه در صنعتش فنر در پیچ است
بر این صنعت هزار صنعت هیچ است
هر كس كه بدید چون زلف نگار
پیچ اندر پیچ است
از حیث ساخت و طرز بستن از شاهكارهای صنعت قفل سازی ایران است، طول 20 سانتیمتر
87- پیه سوز مفرغی كار اصفهان كه درون قلمدان هائی در گردن و قاعده این ابیات نوشته شده است:
چو شمعی كه صد خانه را سوختی
گذشتی و حرفی نگفتی به ما
بگو این روش از كه آموختی
قد افراختی چهره افروختی
شبی یاد دارم كه چشمم نخفت
شنیدم كه پروانه با شمع گفت
كه من عاشقم گر بسوزم رواست
ترا گریه و سوز باری چراست؟
191- جام قلم زده كه قسمت داخل و خارج آن با آیات الله پر گردیده است نوشته های داخل ظرف قدری محو شده و عموما در داخل ترنج ها كنده شده. دو كتیبه به خط جلی در میان نوشته های قسمت خارجی ظرف خودنمائی می كند كه به صورت حاشیه در آمده و جنبه ی تزئینی به ظرف داده اند. كتیبه ی بالائی شامل صلواة كبیره و كتیبه ی پائین عبارت از سوره ی شریفه ی
[ صفحه 271]
اذا جاء می باشد. بین این دو كتیبه در میان 12 ترنج صورت هائی كنده شده كه بی شباهت به صور 12 گانه ی بروج نیست. از حیث كار اثری بسیار نفیس از صنایع دوره ی صفویه است گشادی دهان 5 / 19 و بلندی 13 سانتیمتر است (كار اصفهان).
94- آفتابه ی مصنوعی لوله دار هدیه ی شاه سلطان حسین تاریخ ساخت 1127 هجری به امضاء فیض الله شوشتری پایه ی آن از بین رفته روی آن را با نهایت مهارت با گل و بوته های درشت و برجسته منقش نموده اند دورا دور به نقوش تزئینی آراسته شده و روی دسته ی آن شبكه های ریزی تعبیه شده است. در میان نقوش روی بدنه به خط نسخ وقف نامه ی زیر را كنده اند: (وقف نمود این ظرف را بر آستانه ی مقدسه ی امام معصوم شهید ابوالحسن علی ابن موسی الرضا علیه الصلوات و السلام كلب علی سلطان حسین موسوی كه در آن روضه ی منوره استعمال شود) و نام سازنده در میان ترنج این ظرف به خط نستعلیق نوشته شده: (بسعی اسمعیل جبادار به اتمام رسید عمل فیض الله. شوشتری 1127). نقوش كار همان استادی است كه كتیبه های روی درب را ساخته و ما بتفصیل از آن در بالا اشاره كرده ایم. ظرافت گل ها و شاخه و برگی كه در روی این آفتابه دیده می شود گواه هنرمندی این استاد می باشد.
220- صحیفه ی سجادیه ی خطی عهد صفوی كه به تازگی تقدیم شده است. دارای تذهیب كاری و به خط بسیار خوشی نوشته شده است: (رقم طالب اسحق نجفی تاریخ رجب 1116).
57- لوحه ی مسی با نقش كنده به نام انیس الدوله كه در ترنج هائی كه در بالا نقش شده كلمات نبی، علی، فاطمه، مجتبی، شهید، سجاد، محمد باقر، جعفر صادق، موسی، علی رضا، محمد تقی، علی نقی، حسن زكی، محمد مهدی صلی الله علیهم نقش شده است و در ترنج دیگری به خط خوش نوشته شده: (السلطان شاه عباس الثانی الحسینی صفوی ابی المظفر المنصور الغازی المكرم) و در ترنج دیگری نوشته شده است: (علیین آشیان تراب آستان فردوس نشان این برخوردار مراد انیس الدوله) و در ترنج دیگر عبدالمذنب محمد تقی كنده شده است. در جوانب راست و چپ نیز جمعا در شش قلمدانی شش بیت كنده شده. همچنین در میان صفحه ی مزبور شش قلمدانی متضمن ابیاتی چند است در دو ترنج تاریخ این لوحه بدین مضمون دیده می شود: در یكی (فی شهر ذی الحجة الحرام المنتظم فی سلك) و در دیگری (شهور سنة سبع و خمسین و الف من الهجره) نوشته دارد از حیث كاری و خط اثری بسیار نفیس است. به همین جهت به لوحه ی مزبور قاب مرمری مخصوص اختصاص داده شده است اندازه 165 ضربدر 135 متر.
[ صفحه 272]
29- جعبه ی قلمدان فولادی هدیه ی شاه سلطان حسین اطراف آن با گل و بوته های طلائی تزئین یافته. نقش آن از بین رفته است نقش روی آن از ترنج و ابروی مشبك تزئین شده و اشعار زیر را در بر دارد:
بنده ی شاه ولایت
تعالی الله از این زیبا قلمدان
كه شد همدست و هم زانوی شاهان
قلم فرماندهی شیوا بیان است
كه حرفش بر زبان دائم نهان است
(سلطان حسین)
دعای شاه می باشد مدارش
بود ذكر خفی پیوسته كارش
بود در نیستان برپا نشسته
پی خدمت میان را تنگ بسته
ز شست شه جدا ناگشته چون تیر
به جان دشمنان خوابانده شمشیر
كسی كم دیده در از مان و ادوار
زبانی اینچنین هرگز دهندار
چو فرمان شهان را ترجمان است
زسر تا پا از آن گوش و زبان است
نام سازنده در ترنج كوچكی دیده می شود. (عمل كمال الدین محمود) این جعبه كه در اصل قلمدانی است سابقا برای جای مهر مبارك تخصیص داده می شده است، اندازه آن 5 / 36 سانتیمتر.
100- آفتابه ی مسی میناكاری ساخت قرن دوازده. در دهانه ی آن از بین رفته است. لوله اش كمی ضرب دیده و مینای آن هم در چند جا ریخته است. شكل بدنه ی آن مستوی و لوله ی آن خم شده است. نقش مینای آن بر روی دسته و پایه و گردن و لوله عبارت است از شاخه های گل ریز و در زیر گلوی آفتابه نقش شاخه های مو آویخته با برگ و میوه به رنگ آبی دیده می شود در دو طرف آفتابه دو ترنج برجسته ساخته اند كه نقش بوته های گل سرخ آن ها را زینت داده است. در جلو و پشت آن نیز دو ترنج مزین تهیه شده كه یكی به دسته متصل است و از یكی لوله بیرون آمده است. در پائین نقوش هندسی با رنگ مایل به سبزی بر جلوه ی مینای آن می افزاید بلندی 5 / 32 گشادی 15 سانتیمتر.
180- دسته ی خنجر لعل صورتی رنگ كه با كمال هنرمندی تراش گردیده و شیئی بسیار
[ صفحه 273]
نفیس به شمار می رود. ساخت قرن دوازدهم هجری.
89- چراغ مفرغی كه جای فتیله ی آن كمی شكسته و بدنه آن چهار گوش می باشد روی مخزن این چراغ مجسمه ی فیلی نموده شده كه در شكم آن میله ای جهت عبور روغن تعبیه گردیده است. روپوش فیل با كمال دقت ساخته شده در پشت فیل حلقه ای به شكل (S) قرار دارد كه به وسیله آن چراغ را به سقف می آویخته اند نام واقف از زیر روپوش آن بدین شرح خوانده می شود: (وقف آستانه ی حضرت امام رضا علیه السلام نمود محمد حسین الاصفهانی سنه 1091) و در بالای آن عباراتی دیده می شود كه ظاهرا به زبان هندی است، طول چراغ 25 / 0 متر.
86- پیه سوز مفرغی به نام محمد حسین ساخت اصفهان نسبتا سالم دو دائره برجسته آن را به سه قسمت می كند در قسمت بالا كتیبه ای بین دو قسمت منقوش بدین تفصیل خوانده می شود:
زمانی نیست كز عشق تو جان من نمی سوزد
كدامین سینه را كان غمزه ی پر فن نمی سوزد
همه شب زار می سوزم به تاریكی و تنهائی
كه با من هیچ دل در گلبن گلشن نمی سوزد
قسمت میانه ی بدنه را خطوط شكسته متوازی به چهار بخش تقسیم نموده و مزین به گل و بوته است. در روی برجستگی ساده ای كه قسمت بالا را از بدنه جدا كرده است نوشته شده است: (وقف امام رضا نمود محمد حسین - طمع كننده به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود صدق الله العلی العظیم سنه 1218).
اشیاء خارج از قفسه
207- گلدوزی روی ماهوت كه با نوشته ی سفیدی در میان آن عبارت: (وقف آستانه علی بن موسی) دارد نقشه آن محرابی و جهت استفاده جانماز ساخته شده است، اندازه 95 / 0 ضربدر 24 / 1 متر، بافت پایان قرن یازدهم هجری.
5- حاشیه ی زری گلدار بافت قرن 11 كه شامل 12 حاشیه گل و برگ الوان روی زمینه زرد می باشد، اندازه 70 / 0 ضربدر 82 / 0 متر.
20- اطلس نوشته دار (پرده) به امضاء محمد حسین، بافت 1202 كه در میان ترنج های مكرر آن اسماء الله و آیات قرآن و یا حسین مظلوم بافته شده است، اندازه 98 / 1 ضربدر 62 / 2 متر
210- اطلس نوشته دار قرن 13 كه در زمینه ی آن چهار ترنج به رنگ آبی عبارت (نصر من الله و فتح قریب) را چهار نوبت نوشته اند. دور تا دور اسامی ائمه و در جوانب راست و چپ در چهار ترنج یا حسین مظلوم چهار نوبت تكرار شده است اندازه 22 / 0 ضربدر 34 / 0 متر
25- اطلس زربفت با گلدوزی كار اصفهان. حواشی آن دارای ترنج هائی بوده متن مزین
[ صفحه 274]
به گل و برگ های الوان برجسته بزرگ است اندازه 20 / 1 ضربدر 20 / 1 متر.
108- زری گلدار (حاشیه) بافت اصفهان قرن 11، شامل 17 حاشیه گل و برگ دار كه نقشه ی آن ها یك در میان مشابه یكدیگر است اندازه 41 / 0 ضربدر 60 / 0 متر.
24- اطلس زربافت گلابتون دار كه در حاشیه و متن گل و برگ های الوان مزین گردیده و مجموعا شكل بدیعی بوجود آورده است اندازه 43 / 1 ضربدر 43 / 1 متر.
اطاق سوم (طبقه سوم)
18- مخمل زربفت و گلابتون دار بافت اصفهان به شكل سجاده دارای چهار حاشیه، پایان قرن 12 هجری، اندازه 27 / 1 ضربدر 81 / 1 متر.
30- زری گلدار (پرده) به نام حسین خان سردار كار استاد رضای اصفهانی به سال 1220 دارای 14 حاشیه است كه دو حاشیه آن متضمن صلوات كبیر می باشد. متن دست بافت دوزی قالبی است. در میان آن ترنجی است كه عبارت یا ضامن الغرباء و المساكین را مكرر در بر دارد.
عین این عبارت نیز در چهار گوشه ی متن بافته شده است، اندازه 77 / 1 ضربدر 96 / 2 متر می باشد.
33- زری ترنج دار، بخشی از روپوش صندوق مطهر به نام سردار حسین خان عبارت است از زری اصل دست بافت متن دوزی قالبی، محرابی، در بالا دو لچك دارد، زمینه ی آن سرمه ای، دارای گل و بوته ی سبز و قرمز و همچنین بین ترنج های كوچك با گل و بوته پر شده است. میان ترنج ها گل هائی است كه رنگ بعضی از آنها محو شده. در پائین پرده در زمینه ی سرمه ای شكل محرابی است كه با حاشیه ی قرمز گلدوزی شده است و در پنج سطر این عبارت به رنگ زری نوشته شده: هو الواقف.
بر در شاهی كه از اعجاز كرد
نقش شیر پرده را سحر خوار
شد حسین خان آن سر سردارها
واقف این پرده ی زرین نگار
پرده ی مزبور از سه طرف حاشیه دارد بدین تفصیل: دو حاشیه ی باریك و یك كتیبه در وسط است در كنار حاشیه ی طرف راست از پائین به بالا خط طلائی و قلم ثلث صلوات بر دوازده امام نوشته شده و در كتیبه ی بالای پرده صلوات ناد علی با تاریخ 1220 نوشته شده كتیبه ی طرف چپ از بالا به پائین بوده و مطابق كتیبه ی طرف راست می باشد از ملاحظه ی اول و آخر كتیبه ی چپ و راست معلوم می شود كه كتیبه ی طرف راست از اول عبارت بسم الله را كسر دارد و كتیبه ی سمت چپ از آخر كلمه ی «و العصر و الزمان صلوات الله علیهم» را كسر دارد به همین نسبت این كسری از پائین
[ صفحه 275]
پرده محسوس است، اندازه 34 / 3 ضربدر 32 / 2 متر.
17- مخمل زربفت و گلابتون دار كه به شكل محراب با حواشی گلدوزی شده است، پایان قرن 12 هجری.
16- اطلس زربفت و گلابتون دار كه شاید در اصل سوزنی یا جانمازی بوده زمینه ی آن قرمز و روی آن با گلابتون اصل و ابریشم زر دوزی و گلدوزی شده دارای دو حاشیه از چهار طرف است و در قسمت پائین هیچ حاشیه ندارد حاشیه و زمینه ی آن اطلس آبی است كه با گلابتون به طور بند رومی دوخته شده و در وسط بند رومی ها گلهای درشت دیده می شود. در دو طرف حاشیه ی بزرگ دو حاشیه كوچك از گلابتون دارد كه روی درزهای بین حاشیه ها دوخته شده متن جانماز بند رومی دوزی است كه در میان خانه ای در بند رومی یك گل درشت دوخته شده است و در بالای سوزنی درون متن از دو طرف دو لچك دارد كه به شكل محرابی است در وسط این دو لچك دو شاخه ی بزرگ گل زمینه ی آن را از دو طرف پر نموده در داخل محرابی در زمینه ی طلائی رنگ با ابریشم مشكی این عبارت بافته شده «یا هو سبحان ربی الاعلی و بحمده یا الله 1197» طول سوزنی 74 / 1 و عرض آن 17 / 1 متر است.
31- زری ترنجدار (بخشی از پوش صندوق مطهر) بنام سردار حسین خان بافت اصفهان به سال 1219، اندازه 78 / 1 ضربدر 19 / 1 متر.
قفسه
در این قفسه تعدادی سلاح سرد گذاشته شده كه اغلب آن ها از حیث كار در عداد شاهكارهای صنعتی است و چون این نوع اسلحه امروز از بین رفته است از نظر تاریخی حائز اهمیت بسیاری است بخصوص كه بسیاری از آن ها دارای نقوش تاریخی است كه ما ذیلا برحسب اهمیت به توصیف بعضی از آن ها می پردازیم:
112- ساعد بند زركوب با مچ بند عمل استاد حسن دارای كتیبه ی طلاكاری در میان آن (بسم الله الرحمن الرحیم) و آیة الكرسی را تا (سمیع العلیم) با طلا به خط ثلث نوشته است پشت مچ در یك ترنج قلمدانی با طلا نوشته شده (یا قاضی الحاجات) در سطح خارج ساعد بند یك كتیبه ی باریك با طلا منقوش شده كه اسم سازنده و تاریخ آن را در بر دارد كه در بالا ذكر شد. همچنین از اطلس سبز آستر شده و در زیر بست دست، مخمل سبز گرفته است به اضافه دارای دو مچ بند فولادی و حافظ پشت دست كه زره است دارد اندازه 35 طول و 7 سانتی متر عرض.
111- ساعد بند زركوب فولادی لبه آن دارای حاشیه ای است كه در میان آن آیة الكرسی
[ صفحه 276]
را به خط ثلث تا (العلی العظیم) تزئین شده و روی روپوش از عرض نوشته ی «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد دور ترنج بر روی سطح ساعد بند نوشته است «من یتوكل علی الله» و در بالا و پائین «یا ولی الحسنات» به اضافه ی جملات دیگر و تصویر ماهی نقش شده و تمام اشكال نقاشی شده زرین كوب است در جوف داخل آن مخمل سورمه ای آستر شده است. همچنین برای پشت دست زره خاصی كه جوانب آن طلاكوب گردیده به ساعد بند متصل شده است و در میان یك ترنج «یا قاضی الحاجات» را با طلا نوشته اند، اندازه 24 ضربدر 7 / 0 متر.
126- كمان زمینه ی قرمز تذهیب شده كه نمونه ی بسیار جالبی از كمان های دوران صفوی است درون آن در میان ترنج هائی نوشته هائی به نام «یا الله» و «یا محمد» و «یا علی» دارد. هم چنین نوشته شده است:
چو توفیق خدا ساخت عباس این كمان را
وقف كرد بر حضرت سلطان علی موسی الرضا
125- كمان دیگری مشابه كمان فوق الذكر كه در درون آن نوشته ی زیر را دارد:
شكر لله توفیق شد رفیق
كه به دلخواه من گشت تمام
و در قسمت خارج این بیت:
كرد این قبضه را به صدق تمام
ابن حافظ شهاب وقف امام
:
131- تبرزین فولادی لبه پهن بدون عیب پشت آن به صورت اژدهائی دهان گشاده و میان خالی منتهی می شود، میله ی آن به سر نیزه ای ختم می شود روی تبرزین ترنج و نقوش تزئین تذهیب و كنده كاری دارد بلندی 75 سانتیمتر.
136- كارد دسته شیرماهی به عرض 3 و طول 32 سانتیمتر.
188- خنجر مرصع با غلاف میناكاری دسته گوهر نشان.
116- شمشیر دسته شاخی فولادی ساخت اصفهان به امضاء میرعلی هدیه محمد الزمان ابن بوداق، دارای تیغه ای است بر گشته و جوهردار كه قبضه و دسته آن به گل و بوته تذهیب شده است. نام سازنده در میان ترنج خوانده می شود «هلال یك شبه شمشیر كار میرعلی است 1008» واقف آن محمد الزمان بوداق است كه نام خود را در ضمن شعری روی شمشیر كنده است «ابن بوداق محمد زمان سنه 1130 - هلال یك شبه را كرد وقف صاحب الزمان» و در طرف دیگر شمشیر نوشته شده:
هر آن نهالی كز گلشن من بر دوستان شمر بندد
زلطف خدا هلال یك شبه را كمر بندد
[ صفحه 277]
باید دانست كه استاد میرعلی یكی از شمشیرسازان مشهور زمان شاه عباس بوده است، اندازه درازی 88 و پهنا 3 سانتیمتر است.
114- شمشیر فولادی با دسته شاخی و تیغه ی برگشته جوهردار بدون شیار كه در طرف قبضه ی آن شعر زیر نوشته شده:
تیغ علی چو سرخ به خون منافق است
دارد دو دم چو صبح ولی هر دو صادق است
و در میان ترنج ها عبارت «و الله الذی حتی لا یموت كلب علی محمد صادق الموسوی سنه 1113» دیده می شود روی قبضه و دسته ی این شمشیر هم تذهیب داشته كه از بین رفته است، درازی 87 سانتی متر.
132- تبرزین زركوب فولادی ساخت قرن 12 با دسته ی چوبی كه دو لوله برنجی در بالا و پائین بر روی آن نصب شده و در میان تیماج گرفته شده است. نقش آن برجسته و شامل شاهكاری می باشد. در روی آن به خط نسخ یك طرف «یا قاضی الحاجات» و در طرف دیگر «یا كافی المهمات» نوشته شده. در پشت تبرزین نقوش برجسته و در بالا و پائین گل های پیچیده به هم داشته و عبارت زیر خوانده می شود: «و ما النصر الا عندالله رب نجنی بمحمد و علی» روی دو لوله برجسته و مزین به نقوش گل و بوته می باشد، بلندی 59 سانتیمتر است.
129- مضراب نقره ی زركوب با دسته ی فولادی ساخت هندوستان در قرن 12، زیر دسته مجوف و از داخل پیچ است و منتهی به سر فیلی می شود كه تیغه ای روی آن نصب شده است. سرفیل با روپوش و دندان و خرطوم آن در نهایت خوبی نمودار است. در بخش بالای تیغه ی گل برگ های باریك به دور دائره های درشت به سبك كارهای هندوستان قرار گرفته و این نوشته را نیز دارد: «هندوستان وقف امام رضا علیه السلام». طول 5 / 22 و عرض 5 / 5 سانتیمتر است.
135- عصای چوبی محتوی شمشیر دو دم تیغه آن جوهردار كه در منتهای مهارت ساخته شده است. دارای ترنج نوشته داری است بدین مضمون: «وقف جناب علی ابن موسی الرضا علیه السلام سنه 1258» دسته ی آن با گل و بوته های تزئینی زركوب ساخته شده است. غلاف شمشیر به شكل عصای بلندی است كه از نی هفت بند ساخته و روی آن را چرم گرفته اند و در پائین و بالا دارای دو بخش فلزی است. شكل عصا و شمشیر نمونه های كار زمان صفویه است
[ صفحه 278]
منتها در قرن سیزده وقف گردیده است، درازی 107 و پهنا 8 / 1 سانتیمتر است.
131- تبرزین فولادی قسمت برنده ی آن به شكل نیزه چهار پر است. دسته ی آن مجوف و از تیغه جدا است، طول 75 سانتیمتر است.
تالار چهارم (طبقه بالا)
اكثریت اشیاء این تالار عبارت است از منسوجات نفیسی كه در بالا بدان اشاره كرده ایم و ما سعی می كنیم با رعایت خلاصه چند پارچه آن را مورد تشریح قرار دهیم:
26- پرده ی مخمل گلابتون دار زربفت به امضاء محمد رضا پسر فتحعلی شاه قاجار به شكل محراب با حواشی، متن آن را گلدانی با شاخ و برگ و گل و بلبل پر نموده است، دو شیر از طرفین محراب نموده شده، در حاشیه ی عریض كه بین دو حاشیه ی دیگر قرار گرفته ابیاتی درون قلمدان با گلابتون اصل بافته شده است، اندازه 54 / 1 ضربدر 30 / 2 متر.
32- زری ترنج دار به نام سردار حسین خان بافت اصفهان 1219 كه بخشی از پوش صندوق مطهر بوده است، اندازه 38 / 2 ضربدر 80 / 0 متر.
9- زری نوشته دار بخشی از پرده به نام سردار حسین خان، اندازه 5 / 1 ضربدر 33 / 1 متر.
27- مخمل گلابتون دار زربفت به امضاء محمد رضا پسر فتحعلی شاه قاجار (مشابه پرده شماره ی 26).
35- مخمل زربفت و گلابتون دار كه استفاده ی جانمازی از آن شده است. دور آن محرابی الوان با گلابتون اصل دوخته شده، در بالا دو لچك كوچك دارد، از پائین بوته ای شروع و تمام زمینه را پر می كند، در بالا شكل دو دست دیده می شود و در میان آن نوشته شده: «الله اكبر سبحان ربی الاعلی و بحمده» همچنین سال 1331 با گلابتون در بالای شكل گلی دوخته است. حاشیه اش از چهار سمت گل و شاخه های پیچیده دارد، اندازه 90 / 1 ضربدر 40 / 1 متر.
39- سوزنی گلابتون دوزی روی كرباس بافت نیمه دوم قرن سیزدهم كه با وضع خوبی باقی مانده و كرباس آن به كلی در زیر كار پنهان مانده است. گلابتون آن مفتول های نقره ی اصل است. نقش آن عبارت است از یك متن با زمینه ی نقره ای و نقش روی آن در میان گل و بوته ی الوان می باشد. حاشیه ی آن ترنج های درشت است كه در میان دو حاشیه زمینه نقره ای و گل های ساده جا دارد و اطراف آن دو حاشیه ی دیگر باریك است در چهار گوشه ی
[ صفحه 279]
اصلی مربعاتی است كه صورت گل و پرندگان را نشان می دهد نقش میان هر ترنج عبارت از گل چهار پر و ستاره ای شكل است كه اطراف آن را گل های دیگری فرا گرفته، اندازه 86 / 1 ضربدر 18 / 1 متر.
38- پرده ی زربفت و گلابتون دار علیقلی قاجار. این پرده كه با گلابتون اصل و ابریشم الوان تمام آن دست دوزی شده واقف آن شاهزاده قاجار و سال وقف آن سنه 1240 می باشد. زمینه ی این پرده لاكی رنگ دارای یك ترنج در وسط و دولچك در طرف بالا می باشد. قسمت بالای آن دارای هفت ردیف حاشیه است كه در میان آن ها اشعار دوخته شده است: حاشیه سه طرف دیگر مركب از سه ترك است. دو حاشیه ی باریك در طرفین مثل حاشیه قسمت بالا دارد. اشعاری با ابریشم نیلی سیر دوخته شده كه مطلعش این است:
یافت چون ترتیب مرغ مژده را جبرئیل
تا سرادقهای عرش كبریا پرواز كرد
در قسمت پائین دو شیر و خورشید اضافه دارد و در قسمت بالا سه ترنج اضافه دوخته شده كه در اولی و سومی این عبارت را با گلابتون بافته اند: «یدالله فوق ایدیهم» و در ترنج وسط با ابریشم نیلی دوخته شده: «بسم الله الرحمن الرحیم» و در چهار گوشه با ابریشم، نیلی این جملات نقش شده، بالا: «انا مدینة العلم و علی بابها» و در پائین «هو انا دارالحكمه و علی بابها» و در زیر: «بسم الله» با خط طلائی و ابریشم یشمی نوشته شده: «السلطان ابن السلطان - السلطان فتحعلی شاه قاجار» و در زیر این اشعار دیده می شود:
شه زاده ی كامران دوران
دارای جهان علینقی شاه
این پرده ز چشم حاجت خویش
آورد در این خجسته درگاه
و تاریخ وقف در طرفین صلواتی كه با ابریشم قرمز نوشته شده این طور معین است:
كز پی تاریخ سال پرده ی این در بگو
صاحب این در پسر جان پرده ی اعجاز كرد
1240
و در پائین رقم شده «كمترین غلام محمد باقر» و در حاشیه پائین بین دو شیر و خورشید نوشته: «عمل كمترین غلام جان نثار استاد محمد زین دار» طول این پرده از وسط از بالای هلال 98 / 2 و بدون هلال 79 / 2 متر، عرض بدون حاشیه مخمل (رضائی است) 47 / 1 متر می باشد.
72- نیزه ی زرنگار چوبی مربوط به قرن سیزده، یك سر آن برنجی و طرف دیگر به سر نیزه ای
[ صفحه 280]
منتهی كمی خمیدگی دارد. روی آن به گل و بوته های تزئینی نقاشی شده است و به لعابی اندوده می باشد. این نیزه كه در كمال خوبی حفظ شده نمونه ی گران بهائی است برای شناسائی اسلحه ی زمان خود «نیزه چوبی دیگری تقریبا با همین مشخصات برابر آن به طور قرینه دیده می شود». اندازه ی اولی 380 و پهنا دو سانتیمتر، دومی به درازای 394 و پهنای دو سانتی متر می باشد.
21 اطلس زربفت و گلابتون دوزی نیمه ی قرن سیزده به رنگ سرخ كه به خوبی باقیمانده است نقش وسط آن عبارت از ترنج بزرگی است كه به صورت یك گل بزرگ و چهار مرغ در میان گل و بوته ها زینت شده است. در چهار گوشه ی آن لچك با نقشه ی هندسی قرار گرفته در زمینه ی آن ترنج هائی كوچك بافته شده است و حاشیه ی آن گلابتون دوزی با مفتول های زرین و گل های درشت روی زمینه ی طلائی بین دو حاشیه باریك با زمینه نقره ای قرار گرفته است.
اندازه 32 / 2 ضربدر 40 / 1 متر.
22- مخمل زربفت و گلابتون دار (سوزنی) بافت قرن سیزده كه در نهایت خوبی حفظ شده است نقش آن عبارت است از ترنج بزرگی در وسط و در چهار گوشه چهار ترنج با گل و بوته های ریز می باشد. در میان ترنج گل هشت پر و گل های درشت دیگری دیده می شود. حاشیه اصلی نقش شاخ و برگ گل هائی است كه در هم پیچیده است و در میان دو حاشیه ی باریك به نقش مداخل قرار گرفته است. نقش آن با كمال دقت تهیه و تمام مخمل را پوشانده است، اندازه 1 / 2 ضربدر 35 / 1 متر.
47- مخمل زربفت و گلابتون دار قرن سیزدهم. در میان آن یك ترنج بزرگ و چهار لچك كه با گل و بوته هائی مزین شده دارد. حواشی نیز با گل و برگ تزئین یافته است زمینه مشكی می باشد، اندازه 98 / 0 ضربدر 45 / 1 متر.
42- اطلس زربفت گلابتون دار در وسط آن ترنج و در اطراف چهار لچك دارد. دارای حاشیه پنج تركی است. زمینه طرفین مثل متن و سه ترك دیگر شده به علاوه صورت هشت مرغ بزرگ و چند مرغ كوچك دارد اندازه 32 / 1 ضربدر 30 / 2 متر.
32- زری ترنج دار بخش پائین از روپوش صندوق به نام سردار حسین خان به امضاء «محمد علی بافت اصفهان 1219» و بافنده آن نیز «رضای اصفهانی» است، اندازه 80 / 0 ضربدر 38 / 2 متر.
19- اطلس زربفت و گلابتون دار (سوزنی) كه با مفتول های طلائی در كمال خوبی حفظ شده. نقش وسط آن عبارت از ترنجی است چهار پر كه گلی در وسط دارد و در بالا و پائین آن دو مرغ در طرفین شاخ گلی قرار گرفته اند. همچنین چهار لچك دارد نقش آن گل و بوته هندسی
[ صفحه 281]
كه بر روی زمینه ی اطلس تهیه شده است. در حاشیه یك ردیف گل های درشت روی اطلس و در میان دو بند حاشیه گل و بوته گلابتون است كه تمام پارچه را پوشانده قسمت بالا و پائین سوزنی را با گلابتون به شكل بوته های جقه ای روی زمینه ی اطلس سبز تكمیل می كند، اندازه 20 / 1 ضربدر 95 / 1 متر.
40- كرباس زربفت و گلابتون دار بافت قرن سیزده بند رومی باف كه درون گل و برگ هائی تزئین نموده و دارای پنج حاشیه می باشد.
قفسه ی 1
159- قندیل زرین گوهر نشان ساخت مشهد با بدنه گرد و سه بند زری گوهر نشان كه به وسیله ی آن قندیل آویخته می شده است. در میان قندیل برآمدگی دارد و سطح آن با گوهر مزین شده است. بندهای زرین زنجیر نسبتا سالم مانده و یك گوهر درشت آن افتاده است. بخش بالای صفحه دو گوهر دراز آن از بین رفته است در پائین روی پایه ورقه زرد شكاف كوچكی خورده و یازده گوهر كسر دارد. ما بین قندیل آویزهای میناكاری با منگوله های ابریشمی دیده می شود كه چند عدد آن از بین رفته است. گوهرهائی كه روی این قندیل به كار رفته عبارتند از فیروزه های درشت و ریز، لعل، در، یك برلیان و یاقوت ریز. در روی قسمتی از قندیل به كار رفته به خط نسخ نوشته شده: «در عهد تولیت جناب جلال نمآب بندگان عالی آقایان میرزا فضل الله متولی باشی روضه ی مقدسه ی رضویه وزیر نظام دولت علیه ایران این قندیل مرصع ساخته شد تاریخ شهر شوال 1271» و روی نگین فیروزه ای جمله «الملك لله» خوانده می شود، اندازه 45 ضربدر 30 سانتیمتر.
49- شیروانی پوش مروارید دوزی مهد علیا مادر ناصرالدین شاه. در وسط آن فضای باریكی خالی دارد. ساخت 1285 هجری كار بی بی جان زردوز است. مخمل آن آبی رنگ و بالنسبه سالم مانده به شكل ذوزنقه ای است كه در دو طرف آن مثلثی قرار دارد، هر بخشی به وسیله حاشیه ی پهنی از دیگری مجزا شده است در میان این حاشیه ها ترنج های قلمدانی و گل و بوته های تزئینی دیده می شود. در هر گوشه یك بوته بزرگ جقه ای نمودار است و اشعاری به خط نستعلیق مبنی بر مدح ائمه و تقدیم كننده ی این شیروانی پوش در میان ترنج ها نوشته شده است در فاصله ی هر یك از ترنج ها «یا امام رضا» نگاشته شده و نام هدیه كننده در آخر بدین مضمون خوانده می شود:
«پوشیده نماناد كه این ام قری
پوشیده ز ام ناصرالدین شاه است»
و در زیر آن به خط نستعلیق نوشته شده: «عمل بی بی جان زردوز در سنه 1285».
[ صفحه 282]
69- منبر خاتم شیراز كار هاشم بیك دارای سه پله و یك تكیه گاه به شكل تاج می باشد و ارتفاع آن سوای تكیه گاه 54 / 1 و عرض 44 / 1 متر و متضمن ابیات زیر است:
این منبر خاتم كه در ایوان رضا
هاشم بیكش نهاده بهر شهدا
تاریخ بناش گشته صا بر جاوید
از آه و فغان و ناله ناپیدا
منبر مزبور نمونه ی زیبائی از خاتمكاری قرن سیزدهم به شمار می رود.
اطاق پنجم (طبقه بالا)
46- گلدوزی روی ماهوت (بیرق) بافت قرن 13 با نقش شیر و خورشید.
45- پرده ی قلابدوزی نوشته روی ماهوت كه در 1268 چراغ علیخان نایب الحكومه ی اصفهان آن را هدیه نموده، كار اصفهان و عمل «حاج مهدی» است. در چند جا مرمت شده، نقش آن محرابی است كه روی زمینه ی قرمز با دو لچك در طرفین به گل و بوته مزین شده است. نوشته ی این پرده در داخل محراب روی بندها با خطوط ثلث می باشد. در قسمت بالای پرده بعد از «بسم الله» آیه ی نور به خط ثلث خوانده می شود و بعد قصیده ای به خط نستعلیق دارد كه مصرع اول آن این است:
ای آن كه نور چشم حبیب خداستی
در فواصل بندها گل های درشت هندسی بافته شده است. در حاشیه ای كه عبارت از گل و بوته به هم پیچیده ای از دوران گلدان روی زمینه قرمز نموده شده است نام هدیه كننده در زیر اشعار نامبرده با خط ثلث بدین شرح نوشته شده:
«وقف بر درب حرم مطهر ثامن الائمه حضرت امام رضا نمود كلب آستانه حضرت رضا چراغ علیخان (این كلمه با خط قرمز نوشته شده است «نایب الحكومه ی اصفهان عمل حاج مهدی الاصفهانی 1268» این سبك كار كه هم امروز نمونه های آن در رشت متداول است مشابه شماره زیرین است كه در اصفهان ساخته شده، اندازه 2 ضربدر 28 / 3 متر.
46- قلاب دوزی روی ماهوت نوشته دار در 1271 توسط «محمد ابراهیم» هدیه شده اما در سال 1268 در اصفهان ساخته شده است. جز چند زدگی ندارد. نقش آن عبارت از محراب بزرگی است كه در روی زمینه قرمز تهیه شده: در داخل آن اشعاری بر روی بندهای آن نوشته شده است. دو لچك بالای محراب منقوش به گل و بوته های به هم پیچیده است. در قسمت بالای محراب به خط نستعلیق «بسم الله» و آیه ی زیر با خط ثلث در روی زمینه نوشته شده است:
[ صفحه 283]
«هو الله الذی لا اله الا هو عالم الغیب و الشهاده هو الرحمن الرحیم» و بعد قصیده ای به خط نستعلیق دارد كه با مصراع زیر شروع می شود:
ای از طفیل ذات تو ایجاد ماسوا
ایجاد ذات پاك تو از ما سوا سوا
و آخر آن بدین شعر خاتمه می یابد:
كفاش تا نهد ز شرف بر سپهر مهر
گر سر به خاك نهد در روضه ی رضا
این اشعار دوازده سطر است. در فاصله ی بندها گل های درشت بافته شده است و در زیر اشعار به خط ثلث نوشته شده: «وقف بر حرم مطهر و روضه ی طاهر حضرت امام رضا علیه السلام نمود محمد ابراهیم التبریزی فی 1271 عمل حاج مهدی الاصفهانی 1268 كتبه محمد» نقش حاشیه عبارت از گل و بوته زیاد به هم پیچیده ای است كه از دو گلدان خارج می شود، اندازه 94 / 1 ضربدر 14 / 3 متر است.
37- سوزنی مخمل زربفت و گلابتون دار اصل كه در وسط دارای ترنج و چهار لچك ترنج می باشد. در متن آن گل و برگ و خوشه های انگور دوخته شده، دارای یك گل خورشیدی است، اندازه 84 / 0 ضربدر 20 / 1 متر.
اطاق ششم (طبقه بالا)
مصنوعات قرن 13 هجری
41- كرباس زربفت گلابتون در زمینه طلائی كه با گلابتون و ابریشم با نقشه بند رومی گلدوزی شده، دارای حاشیه ی چهار تركی است كه بین آن با گلابتون اصل دوخته شده است نقشه ی حاشیه ی آن عبارت است از گل های سرخ و آبی، اندازه 21 / 1 ضربدر 18 / 2 متر.
50- مخمل گلابتون دار مزین به مروارید به نام عزت الدوله كه زرشكی رنگ می باشد. این پرده حاشیه اش گلابتون اصل دارد و در دو ترنج و سط آن خوانده می شود:
این پرده كه زینت اندر ایوان رضاست
از پرده نشینان سلاطین برجاست
آرایش كرد عزت الدوله و گفت
هشدار كه پرده دار این خانه خدا است
به اضافه اشعار دیگری دارد، اندازه 80 / 1 ضربدر 20 / 2 متر.
48- مخمل زربفت و گلابتون دار بافت قرن سیزده سیاه رنگ كه با گلابتون اصل
[ صفحه 284]
گلدوزی شده است در وسط لچگ ترنج و اطراف ترنج شكل مرغ هائی در آن دوخته شده. در میان ترنج گل خورشیدی الوانی دیده می شود و در چهار گوشه مربعی دارد، اندازه 96 / 1 ضربدر 70 / 1 متر.
199- آئینه ی پشت جیوه ی معمولی، در بالا دارای یك نیم تاج است روی قاب آن با نقوش منبت گل و بوته هائی كار شده است. در چهار طرف آینه آیه ی و ان یكاد را در سه ترنج كوچك نوشته و آیة الكرسی را در بالا در آورده است. در پائین نوشته شده «بسم الله الرحمن الرحیم و لا حول و لا قوة الا بالله» و در پائین و اطراف از گچ سفید گل و بوته هائی در آورده است و در كتیبه ی طرف چپ تاریخ 1248 دیده می شود، اندازه 46 ضربدر 87 سانتیمتر.
51- سجاده ی مروارید دوزی به صورت قالیچه و بدون نقص نقش آن عبارت از بوته ی گل بزرگی است كه از میان گلدانی بیرون آمده و در درون محرابی گسترده شده است در لچك ها شاخ و برگ هائی تزئین و در حاشیه دو گلدان نظیر نقش متن در طرفین نموده شده است. حاشیه های باریك تر نقش گل و بوته دارد و متن آن ماهوت قهوه ای رنگ است. لچك ها روی ماهوت سبز پر رنگ است كه مزین به گل و برگ های سفید با مروارید است. رنگ برگ ها را با منجوق در آورده است، اندازه 20 / 1 ضربدر 40 / 2 متر.
28- گلدوزی روی ماهوت (جانمازی) به امضاء حسین ملقب به آقاسی اصفهانی لندره دوز بافت 1218 به شكل محراب. زمینه آن آبی و قرمز است. دارای سه حاشیه است كه در یك ترنج حاشیه وسط به خط ثلث اسماء الله و اسماء ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین را نوشته است. در وسط یك ترنج بزرگ زمینه سفیدی نوشته شده: «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و همچنین عمل حسین را در بر دارد، اندازه 53 / 1 ضربدر 1 متر.
62- نوشته در نشان روی زمینه لاجوردی تذهیب شده درون قاب مرمری نفیس: «قد اشرف به تعمیر هذه البقعة المباركة الرضویة الامیر العظام ابن السلطان معتمد میرزا محمد خان سپهسالار اعظم دولت علیه ایران ابن مرحوم امیر خان سردار شهید قاجار سنه 1282» اندازه 60 / 2 ضربدر 35 / 0 متر.
26- مخمل زربفت و گلابتون دار كه در حدود 1231 بافته شده است. روی مخمل مشكی محرابی الوان، در بالا دو لچك كوچك دارد، از پائین بوته ای شروع و تمام زمینه را پر می كند، در بالا شكل دو دست داشته و در میان آن نوشته: «الله اكبر سبحان ربی الاعلی و بحمده» (با گلابتون) در بالا شكل گلی دوخته است. حاشیه اش از چهار سمت گل و شاخه های پیچیده دارد، اندازه
[ صفحه 285]
90 / 0 ضربدر 40 / 1 متر.
اشیاء درون قفسه
125 مكرر - شمعدان زرین هدیه ی محمد علی قلی ابن فتحعلی شاه در سال 1222 به امضاء محمد ابراهیم، این شمعدان به وسیله میخی به دیوار وصل می شده است و به شكل صفحه زرینی است كه طرفین آن به دو ترنج منتهی و روی آن دو شمعدان كوچك زرین قرار گرفته دور تا دور صفحه به رنگ سبز و در وسط صفحه همچنین روی جدار شمعدان گل و بوته های زیبا میناكاری شده است. نام هدیه كننده در ضمن اشعاری به خط نستعلیق و به مركب سیاه بدین شرح دیده می شود:
محمد قلی ابن فتحعلی شه
كه دستش ز بخشش گدا كرد كانرا
برای علی ابن موسی الرضا كرد
برای رضا وقف این شمعدان را
پی سال تاریخ اختر به شمعش
فدا كرد مانند پروانه جان را
رقم كرد دادار دانا الهی
دهد كام شهزاده ی كامران را
در میان ترنج: «راقمه محمد ابراهیم فی شهر صفر 1222» دیده می شود، اندازه 20 ضربدر 5 / 7 سانتیمتر.
104- گوی عطردان مطلا و مشبك ساخت علی اصغر ابن علیرضا كه علاوه بر دو كتیبه میان آن اسماء الله را درون ترنج های مشبك در آورده است.
176- كاسه ی چینی سفید اول برج 1316 توسط خانم عزیز الملوك هدیه شده. چینی مزبور ساخت صربستان است، قسمت داخلی آن سفید و لبه ی آن از داخل و خارج طلائی و در داخل بعد از یك حاشیه طلائی با آویزهای طلائی نقش گردیده، سطح داخلی آن زمینه سفید اطراف طلائی و دارای نقش ستاره ای بزرگ است. در وسط این عبارت به خط نستعلیق از طلا تزئین شده: «السلطان ابن السلطان الخاقان ابن الخاقان السلطان فتحعلی شاه» و قسمت خارج آن به سه بخش تقسیم شده: اول بعد از لبه ی طلائی حاشیه ی بزرگی با زمینه ی سفید دارد كه در میان آن چهارده دائره كوچك طلائی تزئین شده و در میان هر دائره یك دسته گل به رنگ سبز و قرمز و غیره دیده می شود و فاصله های بین دائره ها یك گل لاجوردی و پائین و بالای گل لاجوردی یك گل طلائی منقش گردیده، سپس دو حاشیه ی باریك طلائی دارد و قسمت زیر آن قرمز رنگ است. قسمتی كه به زمین گذارده می شود بی لعاب و سفید است.
160- قندیل زرین به نام «الصمل» قرن 13 كه در سال 1196 توسط الصمل ابن حاج
[ صفحه 286]
محمد بادكوبه ای هدیه شده سیمی و زراندود است و دو سمت آن با كنگره هائی زینت شده است. یكی از كنگره های سمت پائین شكسته و بدنه ی آن به شكل انار و دارای ترك هائی است. در قمست پائین گردن گل های كوچك میناكاری و رنگ های قرمز و آبی و سفید روی زمینه ی آبی پر رنگ تعبیه شده است ولی نقش اصلی قندیل عبارت از 19 ترنج زرین است كه گل های مختلف ترنج ها میناكاری گردیده سپس روی قندیل افزوده اند و این ترنج ها شامل سه ردیف است كه بالا و پائین قرینه ی یكدیگر و با رنگ های سبز و آبی تیره بوده و پنج ترنج هم در میان آن ها به تفاوت قرار گرفته و به سبب رنگ های روشن (سفید و زرد) برجلوه ی نقش آن افزوده اند. در دهان قندیل به خط نسخ كنده شده است: «هذا ما وقفه الراجی رحمة ربی الصمی بن المرحوم الحاج امین محمد الحاج ملك الباكوبی علی روضة الامام الثامن الضامن علی ابن موسی الرضا السلام 1296».
61- نوشته ی مشبك فولادی یا زیارت نامه ساخت استاد حاجی محمد اصفهانی. عبارت وقف آن بدین شرح دیده می شود: «وقف روضه ی مباركه حضرت امام رضا علیه التحیة و الثنا نمود كمترین استاد حاجی محمد بن استاد حسن اصفهانی به تاریخ شهر رمضان سنه 1294» مجدد هم نام خود را ذكر نموده.
206- قندیل زرین مهدی قلی قاجار كه در شهر رجب سال 1267 توسط نامبرده هدیه شده بدنه ی آن استوانه ای شكل و میان آن برآمدگی دارد. این قندیل به وسیله ی چهار زنجیر كوچك برنجی آویخته می شده و دور تا دور آن به نقوش تزئینی و گل و بوته آراسته شده و در بند نوشته ای به خط نستعلیق این عبارت دیده می شود: «لا اله الا الله محمد رسول الله امیرالمؤمنین علی ولی الله فاطمة الزهرا سیدة نساء العالمین و الحسن المجتبی ابومحمد و ابو عبدالله الحسین سید الشهداء و علی ابن الحسین سید السجاد ابوجعفر محمد بن علی ابو عبدالله ابن جعفر بن الباقر محمد الصادق ابوابراهیم موسی بن جعفر الكاظم الحلیم السلطان ابوالحسن علی بن موسی الرضا الكریم» و در كتیبه پائین آن: «ابوالجعفر علی بن محمد التقی و الجواد العسكریان علی بن محمد و الحسن بن علی القائم الحجت علی منتظر عجل الله تعالی فرجه برای دوام دولت شاه شیعه اثنی عشر ابوالنصر و الظفر ناصر دین حضرت خیر البشر ناصرالدین شاه قاجار خلد الله ملكه تراب آستان ائمه اطهار محب آل محمد مختار میرزا مهدی قلی قاجار حشره الله مع موالیه الابرار به وقف این قندیل شد فی شهر رجب 1267» درون این قندیل از سیم گرفته شده كه روی آن صفحه ی زرین قرار دارد. از حیث كار این قندیل را باید بهترین نمونه زرگری
[ صفحه 287]
دوره قاجاریه دانست، اندازه بلندی 46 میانه 30 سانتیمتر می باشد.
187- ته قلیان زراندود مینا ساخت اصفهان كه نظائر آن در زمان قاجاریه زیاد متداول بوده است.
175- كاسه ی چینی سفید ورود به موزه در 1 / 7 / 1316 توسط خانم عزیزالملوك كار صربستان، قسمت داخلی آن سفید و لبه ی آن از داخل و خارج طلائی سطح داخلی آن زمینه سفید اطراف طلائی و دارای یك شكل ستاره بزرگ است در میان این عبارت به خط نستعلیق از طلا تزئین شده «السلطان ابن السلطان الخاقان ابن الخاقان السلطان فتحعلی شاه قاجار» در قسمت خارج از حیث نقش به سه بخش تقسیم می شود: اول پس از لبه ی طلائی حاشیه بزرگ زمینه سفید است كه در میان آن چهارده عدد دائره كوچك تزئین شده در میان هر دائره یك دسته گل به رنگ سبز و قرمز و غیره دیده می شود در فاصله ی بین دائره ی یك گل لاجوردی منقش گردیده لبه ی آن دو خط با رنگ طلائی كشیده شده در بین آن نقطه هائی ماشی رنگ دیده می شود. بخش زیر آن قرمز كم رنگ و ساده است، بخش آخر طلائی می باشد محلی كه به زمین قرار می گیرد بی لعاب و سفید است.
205- تصویر علیشاه روی عاج كه از نظر تاریخی شایان توجه زیاد می باشد.
202- شمایل مولا حضرت امیر و حسنین كه روی بلور حكاكی شده ساخت قرن دوازده و تازگی ها توسط آقای سیروس هندسی هدیه شده است.
204- قطعه فیروزه ی درشت شجری به شكل قلب درون قاب كه توسط مرحوم شاهزاده ی افسر هدیه گردیده. مرحوم افسر این قطعه فیروزه را شخصا از معدن شوراب كاشمر كشف نموده و پس از افتتاح موزه با تقدیم این قطعه فیروزه ی نفیس از این راه كه نخستین هدیه كننده در میان هم میهنان بوده بر خود بالیده است و واقع امر هم جز این نیست.
اطاق ششم (طبقه بالا)
34- سجاده ی گلدوزی روی ماهوت سبز ساخت محمد غدیر تاریخ ورود 1220 این پرده به شكل محراب بوده و دالبری شده، در بالا نوشته شده: «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و حاشیه آن اسماء الله نوشته شده و در آخرش عبارت عمل غدیر محمد 220 دیده می شود، اندازه 13 / 1 ضربدر 75 / 1 متر.
32- مخمل زربفت و گلابتون دوزی كه در نهایت خوبی حفظ شده. مخمل مزبور قرمز
[ صفحه 288]
رنگ است و گلابتون های بافته شده در آن اصل است. نقش آن عبارت از ترنج بزرگی در وسط است كه چهار ترنج دیگر در چهار گوشه دارد. زمینه ی آن را گل و بوته های ریزتری زینت می دهد. در میان ترنج گل هفت پر و گل های درشت دیگری دیده می شود. حاشیه ی اصلی شامل نقش شاخ و برگ گل هائی است كه در هم پیچیده اند و در كمال دقت تهیه شده است و تمام مخمل را پوشانیده است؛ اندازه 21 / 2 ضربدر 35 / 1 متر.
53- شال ترمه با حاشیه ی گلدوزی (بافت قرن سیزده)، اندازه 62 / 1 ضربدر 62 / 1 متر.
راهرو خروجی
43- شال رضائی كشمیری بافت نیمه ی قرن سیزدهم هجری، اندازه 3 ضربدر 2 متر. در دو گوشه ی پائین سمت راست و چپ زمینه ی آبی به خط سفید این نوشته خودنمائی می كند: «عمل حاجی اسمعیل گلدوز باشی به اهتمام آقای مشهدی احمد اصفهانی 1312».